කුසල සහ පින අතර වෙනස.!
අනාදිමත් කාලයක් පුරා සපුරන ලද පාරමී සහිත වූ දස බලධාරී වූ, සර්‍වඥ වූ, මහා කාරුණික වූ අප මහා සම්බුදු පියාණන් වහන්සේ විසින් ශ්‍රද්ධා ධනයෙන් ආඪ්‍ය වූ සඨ නො වූ, මායා නො වූ, සෘජු ජාතික වූ, ප්‍රඥාභරණයෙන් ශෝභමාන වූ සාධු ජනයන්ගේ හිත සුව පිණිස දේශනා කරන ලද සව¢ාර්ථ සාධක වූ, විමුක්ති රසයෙන් අනූන වූ, නෛර්යාණික ශ්‍රී සද්ධර්ම සාගරය ඇතැමකුට ගැඹුර වැඩි නිසා දෝ, ඇතැමකුට තමන්ගේ නැණ දුබල කරන පෙර කළ පාපයෙහි විපාකය බලවත් වූ නිසා දෝ, ඇතැම් තැනෙක ගළපාගත නොහී අවුලෙන් අවුලට පත් ව, තම අවුලෙන් නො නැවතී අන්‍යයන් ද නො මඟට යොමු කිරීම හා භව්‍ය ජනයන්ගේ නිවනට පවා බාධා වන පමණට ඔඩු දිවීම, සංවේගයට කාරණය.
තිලෝගුරු බුදුපියාණන් වහන්සේ වැඩ සිටි කල පවා ශ්‍රී සද්ධර්මයෙහි ගැඹුර දරා ගත නොහැකි, ශ්‍රද්ධා ප්‍රඥා ගුණයෙන් මද පිරිස සිටි බව, මජ්ඣිම නිකායෙහි බහුවේදනීය සූත්‍රයෙහි සඳහන් වන උදායි තෙරුන් හා පඤ්චංගික ථපති අතර සංවාදයෙන් පැහැදිලි වෙයි.
මම අවුල් සහගත තත්ත්ව අතර ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ පිළිබඳ විවිධ මතිමතාන්තර ඉදිරිපත් කිරීම ද දක්නට ලැබිණ. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ අර්ථ වශයෙන් දෙකක් ය යන්න එක් මතයකි. ‘පින’ යනු, කුසලයෙහි ලෞකික කොටස බව, තව මතයකි. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ අර්ථ වශයෙන් සමාන බව ථෙරවාදය ඇසුරෙන් පැහැදිලි කර, පින් හෝ කුසල් හෝ රැස්කර නිර්වාණාධිගමනය කළ හැකි බව අවබෝධ කර, නිවනට බාධාවක් වන නිර්මල ශ්‍රී සද්ධර්මය පිළිබඳ ඇති සැක දුරු කිරීම, මෙහි මුඛ්‍ය පරමාර්ථය යි.
මහා කාරුණික වූ අප මහා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේ පිළිබඳ ශ්‍රද්ධා ගෞරව ඇති කෙනකුට පින් කර නිවන ලද හැකි බව එතරම් වෙහෙසවීමකින් තොරව අවබෝධ වන බව, අපගේ අදහස යි. මහා සුගතයන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් දේශනා කරන ලද ධජග්ග සූත්‍රයෙහි, සංඝ ගුණ අතර, දක්වා ඇති ‘අනුත්තරං පුඤ්ඤ්ඛෙත්තං ලෝකස්ස’ (සංඝ රත්නය ලෝකයාට අනුත්තර වූ පුණ්‍ය ක්ෂේත්‍රය ය) යන්නත්, සංඝ රත්නය උදෙසා පූජා කිරීමෙන් නිවන සාක්ෂාත් කළ හැකි බව අර්ථවත් කළ සේක. පින් කිරීමෙන් නිවන ලද නොහැකි නම්, සංඝ රත්නය උදෙසා කළ පූජා භවගාමී භාවයට පත්ව නිෂ්ඵල වනු ඇත. නමුත් එවැන්නක්, ථෙරවාදයෙහි කොතැනකවත් සඳහන් කර නැත.
යම්කිසි කුසලයක් හෝ පිනක් කිරීමෙන් පසුව ‘ඉදං මෙ පුඤ්ඤං ආසවක්ඛයා වහං හෝතු’ (මේ පින කෙලෙස් නැති කිරීම පිණිස වේවා) යන ප්‍රාර්ථනාව ථෙරවාදයට අනකූ®ල බව, ‘ඉදං මෙ පුඤ්ඤං නිබ්බානාධිගමාය පච්චයෝ හොතු’ (මේ පින නිවන අවබෝධ කිරීම පිණිස වේවා) යනුවෙන් සංයුත්ත නිකායයෙහි නිදානවග්ග ටීකාවෙහි පටිපදා සූත්‍ර වර්ණනාවෙහි සඳහන් වීමෙන් පැහැදිලි වෙයි. එම සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘කුසලය’ යනුවෙන් සඳහන් කර තිබීමෙන්, මේ පද දෙක ම සමාන යෙදුම් ඇති බව වැටහෙයි.
ලොවට පහනක් වූ මහා සුගතයන් වහන්සේගේ නොබෝ කලකින් සිදුවීමට නියමිත වියෝව දරාගත නොහැකි වූ ආනන්ද මහ තෙරුන්ගේ සිත් තැවුල සංසිඳවීමට දේශනා කරන ලද කරුණා සිසිලෙන් පරිපූර්ණ වූ දීඝ නිකායෙහි මහා පරිනිබ්බාන සූත්‍රයෙහි සංග්‍රහ වන ශ්‍රී බුද්ධ වචනයෙන් ප්‍රමාණයක් මෙහි ලා මතක් කළ යුතු ය. ‘කත පුඤ්ඤෝසි ත්වං ආනන්ද, පධානමනුයුඤ්ජ, ඛිප්පං හෝහිසි අනාසවෝ’ (ආනන්දය, තොප පින් කරන ලද්දෙහි, පධන් වීර්යය වඩනු, වහ වහා රහත් වන්නෙහි ය) නිවන ලැබීමට අපහසු වූ ආනන්ද මහ තෙරුන් මෙම ශ්‍රී මුඛ දේශනාව සිහි කිරීමෙන් කල් නො යවා ම අර්හත්වයට පත් වී, සියලු කෙළෙස් බරින් නිදහස් ව නිවී සැනසුණ සේක. මහා කාරුණිකයන් වහන්සේගේ වචනය ආශ්චර්ය ය, දෙව් මිනිසුන් කෙරෙහි අසහාය ශාස්තභාවය ද ආශ්චර්ය ය. ආනන්ද මහ තෙරුන්ට දේශනා කරන ලද කරුණාබර වදන්, ආනන්ද මහ තෙරුන්ගේ පමණක් නොව මෙම ශාසනය පවතින තෙක් සියලු දෙව් මිනිසුන්ගේ සියලු ගිනි නිවීමටත් වැඩි තරම් වෙයි. ශ්‍රී බුද්ධ වචනය වර්තමානයෙහි පවා සැදැහැතියන්ගේ මෝහ ගිනි නිවනු ඇත. අර්හත් සම්මා සම්බුදුන් දහසක් ඉපදුණ ද, දැඩි මතධාරීන් නම් සසර ගමන අත් නොහරිනු ඇත. එය සංසාර දෝෂය යි. නුවණැත්තෝ එපිළිබඳ මැදහත් සිත් ඇත්තෝ වෙත්වා!
දීඝ නිකායෙහි චක්කවත්ති සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංග්‍රහ වන්නේ ය. ‘කුසලානං භික්ඛවේ ධම්මානං සමාදාන හේතු ඒවමිදං පුඤ්ඤං පවඩ්ඪති’ (කුසල් දහම් සමාදන් වීමෙන් භික්ෂුණී, මෙවැනි පින් වැඩෙයි) සතර සතිපට්ඨානය වැඩීමෙන් අර්හත් ඵලය දක්වා පුණ්‍යඵල ලැබෙන බව ද, අග්‍ර වූ පුණ්‍ය ඵලය මාර බලය මැඬපවත්වන ආසවක්ඛය ඤාණය බවද චක්කවත්ති සූත්‍රයෙන් පැහැදිලි වෙයි. කුසලය, ලෞකික සහ ලෝකෝත්තර යනුවෙන් දෙයාකාර බව, එම සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘තත්ථ දුවිධං කුසලං, වට්ටගාමී ච විවට්ටගාමීච ‘, යන පාඨයෙන් ද, සතර සතිපට්ඨානය වැඩීමෙන් සියලු ලෞකික සහ ලෝකෝත්තර පුණ්‍ය ඵල ලැබෙන බවද එවමිදං පුඤ්ඤන්ති, එවං ඉදං ලොකුත්තර පුඤ්ඤම්පි යාව ආසවක්ඛයා පවඩ්ඪතී යන පාඨයෙන් ද මැනවින් පැහැදිලි වෙයි.
ද්විපදෝත්තම වූ, අසදෘශ ප්‍රතිවේධ චක්‍රයෙන් ද අතුල්‍ය වූ, දේශනා චක්‍රයෙන් ද ප්‍රතිමණ්ඩිත වූ, මෝහ නමැති තිමිර පටල විධ්වංසනය කරන්නා වූ දසබලධාරීන් වහන්සේ ඇතුළු අග්‍ර ශ්‍රාවක, අසූ මහා ශ්‍රාවක සහ ප්‍රකෘති ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ ධරමාන කාලයෙහි පවා ඇතැමකුට ‘පුණ්‍ය’ යට අනියත බියක් තිබූ නිසා දෝ ‘ මා භික්ඛවේ, පුඤ්ඤාණං භායිත්ථ’ (භික්ෂූනි, පිනට බිය නොවව්) යනුවෙන් සියලු සත්නට අමා මහ නිවන සාදාලන, භවය නොව නිවන ම වර්ණනා කරන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් අංගුත්තර සත්තක නිපාතයෙහි අඛ්‍යකතවග්ගයෙහි මා පුඤ්ඤාභායි (මෙත්ත) සූත්‍රයෙහි භික්ෂූනට පවා පින නිර්දේශ කිරීමෙන් පැහැදිලි වෙයි.
බොහෝ දෙව් මිනිසුනට මංගල කරුණු පිළිබඳ ඇති වූ ප්‍රශ්නයෙහිදී අමා මහ නිවන සාක්ෂාත් කිරීම පසුවට තබා, කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය ද දෙවනුවට තබා තමහට හිතසුව කැමැත්තාහට ‘අසේවනා ච බාලානං’ යනුවෙන් පාප මිත්‍ර සේවනය මා පළමුව දුරු කළ යුතු ය යන්න අවධාරණය කරන සේක්, අනුපිළිවෙළින් මංගල කරුණු නිර්දේශ කරන්නා වූ තිලෝගුරු බුදුපියාණන් විසින් ‘පුබ්බේ ච කත පුඤ්ඤතා’ යනුවෙන් ප්‍රකාශිත මංගල කරුණ ථෙර සමය නොඉක්මවා ථෙරවාදයට අනුකූලව විස්තර කරන්නා වූ අතිශය ගෞරවාර්හ බුද්ධඝෝෂ මහ තෙරපාණන්, එම මංගල සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘පුබ්බේ කත පුඤ්ඤතා නාම, අතීතජාතියං බුද්ධ පච්චේක බුද්ධ ඛීණාසවේ ආරබ්භ උපචිත කුසලතා’ (පෙර කළ පින් ඇති බව යනු අතීත ජාතීන්හි බුදු පසේබුදු රහතන් වහන්සේ අරමුණු කරමින් රැස් කරගන්නා ලද කුසල්) ලෙස සඳහන් කරන සේක. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ එක ම අර්ථය දෙන, අවස්ථානුකූලව යොදන ලද සමානාර්ථ ඇති පද දෙකක් බව මෙයින් ද සනාථ වෙයි.
දීඝ නිකායෙහි ලක්ෂණ සූත්‍ර ටීකාවෙහි ‘මහාභිනීභාරතෝ පට්ඨාය හි මහාපුරිසෝ යං කිඤ්චි පුඤ්ඤං කරෝති සබ්බං තං සම්මා සම්බෝධිසමධිගමායේව පරිණාමේති’ (මහා අභිනීහාරයෙහි, ප්‍රථම නියත විවරණයෙහි පටන්, මහ පුරුෂයාණන් වහන්සේ යම්කිසි පුණ්‍ය කර්මයක් කරත් ද ඒ සියල්ලම සම්මා සම්බුද්ධත්වය පිණිස ම යොමු කරත්) යනුවෙන් ද අපදාන අට්ඨකථාවෙහි සීහාසනිය වග්ගයෙහි සීහාසනදායකතෙර අපදානයෙහි ‘මයා නිබ්බානාධිගමාය ඒකං පුඤ්ඤං කාතුං වට්ටති’ (ම විසින් නිර්වාණය අධිගමනය පිණිස එක පිනක් කළ යුතු ය) යනුවෙන් ද සඳහන් වීමෙන්, පෙර මහ බෝසතාණන් වහන්සේ ද, චූල බෝසතාණන් වහන්සේ ද පින් රැස්කළ බව දැනගත යුතු ය.
මෙවැනි උදාහරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ත්‍රිපිටකයෙහි ඇති මුත්, සාධු ජනයන්ගේ හිත සුව පිණිස මෙපමණකුත් සෑහේ යැයි අපගේ හැඟීම ය. එනමුදු මෙකරුණ වැඩිදුර අධ්‍යයනයට උත්සුක වන සැදැහැතියනට අනුග්‍රහය පිණිස, පහත එන ප්‍රමාණය ද සඳහන් කරම්හ.
උදාන අට්ඨකථාවසානයෙහි බදරතිත්ථ විහාර වාසී ආචරිය ධම්මපාල තෙරුන් සහ අනෙකුත් බොහෝ අට්ඨකථාචාරීන් වහන්සේ විසින් කරන ලද ප්‍රාර්ථනා අනුව; අතිශය ගෞරවාර්භ බුද්ධඝෝෂ මහ තෙරපාණන්ගේ කාලයට පසු ව පවා - අටුවා ටීකාචාරීන් වහන්සේ ධර්ම දානය කිරීමෙන් පින් රැස් කළ බව ද, එම පින් නිවනට යොමු කළ බව ද සනාථ වෙයි.
අභිධර්ම පිටකයෙහි ඇති ‘චිත්ත’ යන පරමාර්ථය, 89 ක් වූ ‘විඤ්ඤාණ’ වශයෙන් විස්තර වෙයි. මෙහි ‘චිත්ත’ සහ ‘විඤ්ඤාණ’ යන පද සමාන අරුත් ඇති බව පැහැදිලි ය. මනුෂ්‍ය, දිව්‍ය, බ්‍රහ්මාදී සත්ත්වයනට ‘පින්’ කර ගැනීමට ද ‘කුසල්’ කර ගැනීමට ද අභිධර්මයෙහි ඇත්තේ කුසල් සිත් පමණකි.
සූත්‍ර පිටකයෙහි, භාවනා කර නිවන ලබා ගැනීමට ඇත්තේ ද ‘පින්’ පමණකි. ‘තීණිමානි, භික්ඛවේ, පුඤ්ඤකිරියවත්ථුනි, කතමානි තීණි? දානමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු සීලමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු භාවනාමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු (භික්ෂූනි, පුණ්‍යක්‍රියා වස්තූන් තුනකි. කවර තුනක් ද? දානමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය, සීලමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය, භාවනාමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය) යනුවෙන් දීඝ නිකායෙහි සඞ්ගීති සූත්‍රයෙහි ද, අංගුත්තර අට්ඨක නිපාතයෙහි දනවග්ගයෙහි පුඤ්ඤකිරියවත්ථු සූත්‍රයෙහි ද, භාවනා කිරීම පවා පුණ්‍ය ක්‍රියාවක් බව විස්තර වෙයි.
මහානිද්දේසපාළි අටුවාවෙහි සුද්ධට්ඨකසුත්තනිද්දේස වණ්ණනාවෙහි එතැන යෙදෙන ‘පුඤ්ඤං’ යන පදයට ‘තෙධාතුකං කුසලාභිසඞ්ඛාරන්ති, කාමධාතු රූපධාතු අරූපධාතුසු පටිසන්ධිදායක කෝසල්ලසම්භූතං පච්චයාභිසඞඛාරං’ (තෛ‍්‍රධාතුක කුසලාභිසංඛාර යනු කාම, රූප, අරූප ලෝකයන්හි ප්‍රතිසන්ධිය ගෙන දෙන කෞශල්‍ය සහිත ප්‍රත්‍යය අභිසංඛාරය) යන අටුවා පාඨය ඇතැමෙකුට මුලාවට පමණ වී ඇති බව, ඔවුනගේ ප්‍රකාශ වලින් ප්‍රසිද්ධව ඇත.
සූත්‍ර පිටකයෙහි බොහෝ තැන් පුද්ගලාධිෂ්ඨාන දේශනා බැවින් (ඒ ඒ පුද්ගලයාට ගෝචර වන පරිදි දේශනා කරන ලද ධර්මයන්හි) ඒ ඒ තැන්හි යෙදෙන පද පිළිබඳ සියලු අර්ථ එහිම බහාලීම, සුදුසු නොවනු ඇත. මෙතැන ද සියලු කුසල් හෝ සියලු පින් යන්න නොයෙදෙයි. පදයකට යෙදෙන සියලු අරුත් එකම තැනෙක සංග්‍රහ වන්නේ, අභිධර්මය පිටකයෙහි ය. සූත්‍ර පිටකයෙහි නොවෙයි. මෙම ගාථාවෙයි ‘පුණ්‍ය” පදයට භවගාමී පුණ්‍යය පමණක් යෙදෙයි.
උදාහරණයක් ලෙස විමානවත්ථුපාලියෙහි ඡත්තමාණවක ගාථාහි සංගෘහිත ගාථා ඛණ්ඩයක් වන “ධම්මමසඞ්ඛත මප්පටිකූලං” හි “ධම්ම” යන පදයට නව ලෝකෝත්තර ධර්මය හා පරියාප්තිය වශයෙන් දස ප්‍රභේදයක් වූ සියලු ධර්මය නො යෙදෙන බවත්, එතැන්හි දී නව ලෝකෝත්තර ධර්මයන්ගෙන් පරමාර්ථ ධර්ම වූ අසංඛත නිවන පමණක් යෙදෙන බවත්, එම අටුවාවෙහි සඳහන් වෙයි.
අතිශය ගෞරවාර්හ උපසේනාචාර්ය හිමිපාණන් විසින් ලිඛිත මහානිද්දේසපාළි අටුවා පාඨය ඇතැමකුට වැරැදි අදහස් ගෙන දුන්න ද, ථෙරවාදයට - අනුකූලව ථෙරවාදය දීපනය කරමින් - ලෝකයට හිත පිණිස තම අටුවා නිම කරමින් චූලනිද්දේසපාළි අටුවා අග තබන ලද ප්‍රාර්ථනාවෙහි පින සඳහා ‘කුසල’ සහ ‘පුඤ්ඤ’ යන දෙපදය භාවිත කිරීමෙන්ම අටුවාචාරීන් වහන්සේට ද මෙම ගැටලුව නොතිබූ බව, ධර්ම ගෞරව සහිතව පිළිගත යුතු ය.
අංගුත්තර තික නිපාතයෙහි චූළ වග්ගයෙහි සීලවන්ත සූත්‍ර අටුවාවෙහි “පුඤ්ඤං පනෙත්ථ ලොකිය ලොකුත් තර මිස්සකං” (පුණ්‍යය යනු, ලෞකික ලෝකෝත්තර මිශ්‍ර ) යනුවෙන් සඳහන් වන පාඨය පිළිබඳ එහි ටීකාවෙහි තවදුරටත් දැක්වෙන විස්තරයෙහි “භාවනාමයස්සපි පුඤ්ඤස්ස සඞ්ගණ්හනතො ලොකුත්තරස්සපි සම්භවො දට්ඨබ්බො” (භාවනාමය වශයෙන් පුණ්‍ය ය සංග්‍රහ වන විට, ලෝකෝත්තර සම්භවය දැකිය යුතු ය.) යනුවෙන් විස්තර වෙයි. අංගුත්තර තික නිපාතයෙහි ම බා වග්ගයෙහි ඛත සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘බහුඤ්ච පුඤ්ඤං පසවතීති ඵත්ථ ලොකිය ලොකුත්තරමිස්සක පුඤ්ඤං කථිතං’ (බොහෝ පින් ප්‍රසව කෙරේ යනුවෙන් එහි ලෞකික ලෝකෝත්තර මිශ්‍රක පුණ්‍යය පිළිබඳ කතා කරන ලදී )යනුවෙන් සඳහන් වේ. මෙය ද පුණ්‍ය ය ලෞකික වශයෙන් ද ලෝකෝත්තර වශයෙන් ද අවස්ථානුකූල ව යෙදෙන බව වටහා ගැනීමට උපකාරක ය.
“සබ්බං පනෙතං ලොකුත්තර භාවනා පුඤ්ඤචසප්පවත්තං මග්ගානුරූප ඵලප්පවත්තියා චත්තාරො අරිය පුග්ගලෙ අභිනිප්ඵාදෙති. එවං ලොකුත්තර කුසලං, වෙදිතබ්බං.” (එහි සියල්ල, ලෝකෝත්තර භාවනාවේ පුණ්‍ය වශයෙන් පැවැති මාර්ගානුරූප ව පැවැති ඵල වශයෙන් සතර ආර්ය පුද්ගලයෝ උපදිත්. එලෙස ලෝකෝත්තර කුසලය දැන ගත යුතු ය.) යනුවෙන් අභිධම්මාවතාරයෙහි චිත්ත නිද්දෙසයෙහි සඳහන් වීමෙන්, “පුණ්‍ය” පදය ද “කුසල” පදය ද අවස්ථානුකූලව ලෞකික සහ ලොකෝත්තර වශයෙන් භාවිතා කරන ලද බව සනාථ වෙයි.
අභිධම්මාවතාර පුරාණටීකාවෙහි ජට්ඨ ම පරිච්ඡේදයෙහි ආරම්මණ විභාග වර්ණනාවෙහි “සෙක්ඛානං ඤාණසම්පයුත්ත මහා කුසලස්ස, වොට්ඨබ්බනස්ස, පඤ්චමස්ස රූපකුසලස්ස ච තිවිධං ලොකුත්තරපුඤ්ඤං ආරම්මණං හොති. ඛීණාසවස්ස වොට්ඨබ්බනස්ස, ඤාණසම්පයුත්ත මහාකිරියස්ස, පඤ්චමස්ස රූපකිරියස්ස ච අරහත්තපුඤ්ඤං ආරම්මණං හොති.” (ශෛක්ෂයන්ගේ ඥානසම්ප්‍රයුක්ත මහා කුසලයට ද ව්‍යවස්ථාපනයට ද පස්වැනි රූප කුසලයට ද ත්‍රිවිධ වූ ලෝකෝත්තර පුණ්‍යය අරමුණු වේ. ක්ෂීණාස්‍රවයාගේ ව්‍යවස්ථාපනයට ද ඥානසම්ප්‍රයුක්ත මහා ක්‍රියාවටද පස්වැනි රූප ක්‍රියාවට ද අර්හත් පුණ්‍යය අරමුණු වේ.) යනුවෙන් සඳහන් කර තිබීම ධර්ම ගෞරව ඇති සත්පුරුෂයනට තම දෘෂ්ටිය මනාව සෘජු කරගැනීමට පමණ බව, අපගේ හැගීම ය.
දීඝ නිකායෙහි මහා පරිනිබ්බාන සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංගෘහිත ය. “සියා ඛො පනානන්ද, තුම්හාකං එවමස්ස, අතීතසත්ථකං පාවචනං, නත්ථි නො සත්ථා’ති. න ඛෝ පනෙතං, ආනන්ද, එවං දට්ඨබ්බං. යො වො ආනන්ද, මයා ධම්මෝ ච විනයෝ ච දේසිතෝ පඤ්ඤත්තෝ සො වො මමච්චයෙන සත්ථා” (ආනන්දය, නුඹට මෙසේ සිතක් ඇති විය හැකි ය. පෙළ දහම දේශනා කරන ලද අපගේ ශාස්තෘහු නැත’ යැයි. ආනන්දය, එය එසේ නොදැක්ක යුතු ය. ආනන්දය, තොපට යම් ධර්මයක්, විනයක් ම විසින් දේශනා කරන ලද ද පනවන ලද ද, එම ධර්මය මගේ ඇවෑමෙන් තොපට ශාස්තෘ වෙයි.)
මෙම ශ්‍රී මුඛ දේශනාව අනුව ත්‍රිපිටක ධර්මය පිළිගන්නා සැදැහැති බෞද්ධයාට, තිලෝගුරු බුදුපියාණන් වහන්සේ ධර්ම රත්නය තුළ වර්තමානයෙහි ද වැඩ සිටින සේක. ශ්‍රද්ධාවන්ත බෞද්ධයා හට සැම කල්හි බුද්ධ රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. ධර්ම රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. සංඝ රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. ධර්මය නො පිළිගන්නා, සැම කල්හිම අනාථ ය .
ඛුද්දක නිකායෙහි ඛුද්දක පාඨයෙහි නිධිකණ්ඩ සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංග්‍රහ වෙයි. “කයිරාථ ධීරා පුඤ්ඤානි, යො නිධි අනුගාමිකෝ” (යම් නිධානයක් තමන් පසු පස එන්නේ ද, නුවණත්තෝ එම පින් කරත්) “පටිසම්භිදා විමෝක්ඛා ච යා ච සාවක පාරමී, පච්චේකබෝධි බුද්ධභූමී, සබ්බමෙතෙන ලබ්භති, ඒවං මහත්ථිකා ඒසා යදිදං පුඤ්ඤසම්පදා, තස්මා ධීරා පසංසන්ති, පණ්ඩිතා කතපුඤ්ඤතා” (සිව් පිළිසිඹියාවන් ද විමෝක්ෂයන් ද, යම්තාක් ශ්‍රාවක පාරමිතාවන් ද, පසේ බුද්ධත්වය ද, සම්මා සම්බුද්ධත්වය ද මේ සියල්ල ම ලබා දෙයි. යම් පුණ්‍ය සම්පදාවක් ඇත් ද එය මේසා මහා අර්ථදායක ය, රැස් කර ගන්නා ලද පින් ඇති පිණ්ඩිතයෝ, නුණැත්තන් විසින් ප්‍රශංසා කරනු ලැබෙත්.) සැදැහැතියෝ අවදි වෙත්වා! අංගුත්තර පඤ්චක නිපාතයෙහි අනුග්ගහිත සූත්‍රයෙහි නිර්දේශිත පරිදි භාවනානුයෝගීහු කලින් කල තම මුල් පිරිසුදු කර ගැනීමෙන්, සම්මා දිට්ඨිය දියුණු කර ගැනීමෙන් උත්තම වූ විදර්ශනා ඥාන සාක්ෂාත් කර ගනිත්වා!
~සමින්ද රණසිංහ~
තිලෝගුරු බුදුපියාණන් වහන්සේ වැඩ සිටි කල පවා ශ්‍රී සද්ධර්මයෙහි ගැඹුර දරා ගත නොහැකි, ශ්‍රද්ධා ප්‍රඥා ගුණයෙන් මද පිරිස සිටි බව, මජ්ඣිම නිකායෙහි බහුවේදනීය සූත්‍රයෙහි සඳහන් වන උදායි තෙරුන් හා පඤ්චංගික ථපති අතර සංවාදයෙන් පැහැදිලි වෙයි.
මම අවුල් සහගත තත්ත්ව අතර ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ පිළිබඳ විවිධ මතිමතාන්තර ඉදිරිපත් කිරීම ද දක්නට ලැබිණ. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ අර්ථ වශයෙන් දෙකක් ය යන්න එක් මතයකි. ‘පින’ යනු, කුසලයෙහි ලෞකික කොටස බව, තව මතයකි. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ අර්ථ වශයෙන් සමාන බව ථෙරවාදය ඇසුරෙන් පැහැදිලි කර, පින් හෝ කුසල් හෝ රැස්කර නිර්වාණාධිගමනය කළ හැකි බව අවබෝධ කර, නිවනට බාධාවක් වන නිර්මල ශ්‍රී සද්ධර්මය පිළිබඳ ඇති සැක දුරු කිරීම, මෙහි මුඛ්‍ය පරමාර්ථය යි.
මහා කාරුණික වූ අප මහා සම්බුදුපියාණන් වහන්සේ පිළිබඳ ශ්‍රද්ධා ගෞරව ඇති කෙනකුට පින් කර නිවන ලද හැකි බව එතරම් වෙහෙසවීමකින් තොරව අවබෝධ වන බව, අපගේ අදහස යි. මහා සුගතයන් වහන්සේ අප කෙරෙහි මහා කරුණාවෙන් දේශනා කරන ලද ධජග්ග සූත්‍රයෙහි, සංඝ ගුණ අතර, දක්වා ඇති ‘අනුත්තරං පුඤ්ඤ්ඛෙත්තං ලෝකස්ස’ (සංඝ රත්නය ලෝකයාට අනුත්තර වූ පුණ්‍ය ක්ෂේත්‍රය ය) යන්නත්, සංඝ රත්නය උදෙසා පූජා කිරීමෙන් නිවන සාක්ෂාත් කළ හැකි බව අර්ථවත් කළ සේක. පින් කිරීමෙන් නිවන ලද නොහැකි නම්, සංඝ රත්නය උදෙසා කළ පූජා භවගාමී භාවයට පත්ව නිෂ්ඵල වනු ඇත. නමුත් එවැන්නක්, ථෙරවාදයෙහි කොතැනකවත් සඳහන් කර නැත.
යම්කිසි කුසලයක් හෝ පිනක් කිරීමෙන් පසුව ‘ඉදං මෙ පුඤ්ඤං ආසවක්ඛයා වහං හෝතු’ (මේ පින කෙලෙස් නැති කිරීම පිණිස වේවා) යන ප්‍රාර්ථනාව ථෙරවාදයට අනකූ®ල බව, ‘ඉදං මෙ පුඤ්ඤං නිබ්බානාධිගමාය පච්චයෝ හොතු’ (මේ පින නිවන අවබෝධ කිරීම පිණිස වේවා) යනුවෙන් සංයුත්ත නිකායයෙහි නිදානවග්ග ටීකාවෙහි පටිපදා සූත්‍ර වර්ණනාවෙහි සඳහන් වීමෙන් පැහැදිලි වෙයි. එම සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘කුසලය’ යනුවෙන් සඳහන් කර තිබීමෙන්, මේ පද දෙක ම සමාන යෙදුම් ඇති බව වැටහෙයි.
ලොවට පහනක් වූ මහා සුගතයන් වහන්සේගේ නොබෝ කලකින් සිදුවීමට නියමිත වියෝව දරාගත නොහැකි වූ ආනන්ද මහ තෙරුන්ගේ සිත් තැවුල සංසිඳවීමට දේශනා කරන ලද කරුණා සිසිලෙන් පරිපූර්ණ වූ දීඝ නිකායෙහි මහා පරිනිබ්බාන සූත්‍රයෙහි සංග්‍රහ වන ශ්‍රී බුද්ධ වචනයෙන් ප්‍රමාණයක් මෙහි ලා මතක් කළ යුතු ය. ‘කත පුඤ්ඤෝසි ත්වං ආනන්ද, පධානමනුයුඤ්ජ, ඛිප්පං හෝහිසි අනාසවෝ’ (ආනන්දය, තොප පින් කරන ලද්දෙහි, පධන් වීර්යය වඩනු, වහ වහා රහත් වන්නෙහි ය) නිවන ලැබීමට අපහසු වූ ආනන්ද මහ තෙරුන් මෙම ශ්‍රී මුඛ දේශනාව සිහි කිරීමෙන් කල් නො යවා ම අර්හත්වයට පත් වී, සියලු කෙළෙස් බරින් නිදහස් ව නිවී සැනසුණ සේක. මහා කාරුණිකයන් වහන්සේගේ වචනය ආශ්චර්ය ය, දෙව් මිනිසුන් කෙරෙහි අසහාය ශාස්තභාවය ද ආශ්චර්ය ය. ආනන්ද මහ තෙරුන්ට දේශනා කරන ලද කරුණාබර වදන්, ආනන්ද මහ තෙරුන්ගේ පමණක් නොව මෙම ශාසනය පවතින තෙක් සියලු දෙව් මිනිසුන්ගේ සියලු ගිනි නිවීමටත් වැඩි තරම් වෙයි. ශ්‍රී බුද්ධ වචනය වර්තමානයෙහි පවා සැදැහැතියන්ගේ මෝහ ගිනි නිවනු ඇත. අර්හත් සම්මා සම්බුදුන් දහසක් ඉපදුණ ද, දැඩි මතධාරීන් නම් සසර ගමන අත් නොහරිනු ඇත. එය සංසාර දෝෂය යි. නුවණැත්තෝ එපිළිබඳ මැදහත් සිත් ඇත්තෝ වෙත්වා!
දීඝ නිකායෙහි චක්කවත්ති සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංග්‍රහ වන්නේ ය. ‘කුසලානං භික්ඛවේ ධම්මානං සමාදාන හේතු ඒවමිදං පුඤ්ඤං පවඩ්ඪති’ (කුසල් දහම් සමාදන් වීමෙන් භික්ෂුණී, මෙවැනි පින් වැඩෙයි) සතර සතිපට්ඨානය වැඩීමෙන් අර්හත් ඵලය දක්වා පුණ්‍යඵල ලැබෙන බව ද, අග්‍ර වූ පුණ්‍ය ඵලය මාර බලය මැඬපවත්වන ආසවක්ඛය ඤාණය බවද චක්කවත්ති සූත්‍රයෙන් පැහැදිලි වෙයි. කුසලය, ලෞකික සහ ලෝකෝත්තර යනුවෙන් දෙයාකාර බව, එම සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘තත්ථ දුවිධං කුසලං, වට්ටගාමී ච විවට්ටගාමීච ‘, යන පාඨයෙන් ද, සතර සතිපට්ඨානය වැඩීමෙන් සියලු ලෞකික සහ ලෝකෝත්තර පුණ්‍ය ඵල ලැබෙන බවද එවමිදං පුඤ්ඤන්ති, එවං ඉදං ලොකුත්තර පුඤ්ඤම්පි යාව ආසවක්ඛයා පවඩ්ඪතී යන පාඨයෙන් ද මැනවින් පැහැදිලි වෙයි.
ද්විපදෝත්තම වූ, අසදෘශ ප්‍රතිවේධ චක්‍රයෙන් ද අතුල්‍ය වූ, දේශනා චක්‍රයෙන් ද ප්‍රතිමණ්ඩිත වූ, මෝහ නමැති තිමිර පටල විධ්වංසනය කරන්නා වූ දසබලධාරීන් වහන්සේ ඇතුළු අග්‍ර ශ්‍රාවක, අසූ මහා ශ්‍රාවක සහ ප්‍රකෘති ශ්‍රාවකයන් වහන්සේ ධරමාන කාලයෙහි පවා ඇතැමකුට ‘පුණ්‍ය’ යට අනියත බියක් තිබූ නිසා දෝ ‘ මා භික්ඛවේ, පුඤ්ඤාණං භායිත්ථ’ (භික්ෂූනි, පිනට බිය නොවව්) යනුවෙන් සියලු සත්නට අමා මහ නිවන සාදාලන, භවය නොව නිවන ම වර්ණනා කරන්නා වූ සුගතයන් වහන්සේ විසින් අංගුත්තර සත්තක නිපාතයෙහි අඛ්‍යකතවග්ගයෙහි මා පුඤ්ඤාභායි (මෙත්ත) සූත්‍රයෙහි භික්ෂූනට පවා පින නිර්දේශ කිරීමෙන් පැහැදිලි වෙයි.
බොහෝ දෙව් මිනිසුනට මංගල කරුණු පිළිබඳ ඇති වූ ප්‍රශ්නයෙහිදී අමා මහ නිවන සාක්ෂාත් කිරීම පසුවට තබා, කල්‍යාණ මිත්‍ර සේවනය ද දෙවනුවට තබා තමහට හිතසුව කැමැත්තාහට ‘අසේවනා ච බාලානං’ යනුවෙන් පාප මිත්‍ර සේවනය මා පළමුව දුරු කළ යුතු ය යන්න අවධාරණය කරන සේක්, අනුපිළිවෙළින් මංගල කරුණු නිර්දේශ කරන්නා වූ තිලෝගුරු බුදුපියාණන් විසින් ‘පුබ්බේ ච කත පුඤ්ඤතා’ යනුවෙන් ප්‍රකාශිත මංගල කරුණ ථෙර සමය නොඉක්මවා ථෙරවාදයට අනුකූලව විස්තර කරන්නා වූ අතිශය ගෞරවාර්හ බුද්ධඝෝෂ මහ තෙරපාණන්, එම මංගල සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘පුබ්බේ කත පුඤ්ඤතා නාම, අතීතජාතියං බුද්ධ පච්චේක බුද්ධ ඛීණාසවේ ආරබ්භ උපචිත කුසලතා’ (පෙර කළ පින් ඇති බව යනු අතීත ජාතීන්හි බුදු පසේබුදු රහතන් වහන්සේ අරමුණු කරමින් රැස් කරගන්නා ලද කුසල්) ලෙස සඳහන් කරන සේක. ‘පින’ සහ ‘කුසලය’ එක ම අර්ථය දෙන, අවස්ථානුකූලව යොදන ලද සමානාර්ථ ඇති පද දෙකක් බව මෙයින් ද සනාථ වෙයි.
දීඝ නිකායෙහි ලක්ෂණ සූත්‍ර ටීකාවෙහි ‘මහාභිනීභාරතෝ පට්ඨාය හි මහාපුරිසෝ යං කිඤ්චි පුඤ්ඤං කරෝති සබ්බං තං සම්මා සම්බෝධිසමධිගමායේව පරිණාමේති’ (මහා අභිනීහාරයෙහි, ප්‍රථම නියත විවරණයෙහි පටන්, මහ පුරුෂයාණන් වහන්සේ යම්කිසි පුණ්‍ය කර්මයක් කරත් ද ඒ සියල්ලම සම්මා සම්බුද්ධත්වය පිණිස ම යොමු කරත්) යනුවෙන් ද අපදාන අට්ඨකථාවෙහි සීහාසනිය වග්ගයෙහි සීහාසනදායකතෙර අපදානයෙහි ‘මයා නිබ්බානාධිගමාය ඒකං පුඤ්ඤං කාතුං වට්ටති’ (ම විසින් නිර්වාණය අධිගමනය පිණිස එක පිනක් කළ යුතු ය) යනුවෙන් ද සඳහන් වීමෙන්, පෙර මහ බෝසතාණන් වහන්සේ ද, චූල බෝසතාණන් වහන්සේ ද පින් රැස්කළ බව දැනගත යුතු ය.
මෙවැනි උදාහරණ විශාල ප්‍රමාණයක් ත්‍රිපිටකයෙහි ඇති මුත්, සාධු ජනයන්ගේ හිත සුව පිණිස මෙපමණකුත් සෑහේ යැයි අපගේ හැඟීම ය. එනමුදු මෙකරුණ වැඩිදුර අධ්‍යයනයට උත්සුක වන සැදැහැතියනට අනුග්‍රහය පිණිස, පහත එන ප්‍රමාණය ද සඳහන් කරම්හ.
උදාන අට්ඨකථාවසානයෙහි බදරතිත්ථ විහාර වාසී ආචරිය ධම්මපාල තෙරුන් සහ අනෙකුත් බොහෝ අට්ඨකථාචාරීන් වහන්සේ විසින් කරන ලද ප්‍රාර්ථනා අනුව; අතිශය ගෞරවාර්භ බුද්ධඝෝෂ මහ තෙරපාණන්ගේ කාලයට පසු ව පවා - අටුවා ටීකාචාරීන් වහන්සේ ධර්ම දානය කිරීමෙන් පින් රැස් කළ බව ද, එම පින් නිවනට යොමු කළ බව ද සනාථ වෙයි.
අභිධර්ම පිටකයෙහි ඇති ‘චිත්ත’ යන පරමාර්ථය, 89 ක් වූ ‘විඤ්ඤාණ’ වශයෙන් විස්තර වෙයි. මෙහි ‘චිත්ත’ සහ ‘විඤ්ඤාණ’ යන පද සමාන අරුත් ඇති බව පැහැදිලි ය. මනුෂ්‍ය, දිව්‍ය, බ්‍රහ්මාදී සත්ත්වයනට ‘පින්’ කර ගැනීමට ද ‘කුසල්’ කර ගැනීමට ද අභිධර්මයෙහි ඇත්තේ කුසල් සිත් පමණකි.
සූත්‍ර පිටකයෙහි, භාවනා කර නිවන ලබා ගැනීමට ඇත්තේ ද ‘පින්’ පමණකි. ‘තීණිමානි, භික්ඛවේ, පුඤ්ඤකිරියවත්ථුනි, කතමානි තීණි? දානමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු සීලමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු භාවනාමයං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු (භික්ෂූනි, පුණ්‍යක්‍රියා වස්තූන් තුනකි. කවර තුනක් ද? දානමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය, සීලමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය, භාවනාමය පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තුව ය) යනුවෙන් දීඝ නිකායෙහි සඞ්ගීති සූත්‍රයෙහි ද, අංගුත්තර අට්ඨක නිපාතයෙහි දනවග්ගයෙහි පුඤ්ඤකිරියවත්ථු සූත්‍රයෙහි ද, භාවනා කිරීම පවා පුණ්‍ය ක්‍රියාවක් බව විස්තර වෙයි.
මහානිද්දේසපාළි අටුවාවෙහි සුද්ධට්ඨකසුත්තනිද්දේස වණ්ණනාවෙහි එතැන යෙදෙන ‘පුඤ්ඤං’ යන පදයට ‘තෙධාතුකං කුසලාභිසඞ්ඛාරන්ති, කාමධාතු රූපධාතු අරූපධාතුසු පටිසන්ධිදායක කෝසල්ලසම්භූතං පච්චයාභිසඞඛාරං’ (තෛ‍්‍රධාතුක කුසලාභිසංඛාර යනු කාම, රූප, අරූප ලෝකයන්හි ප්‍රතිසන්ධිය ගෙන දෙන කෞශල්‍ය සහිත ප්‍රත්‍යය අභිසංඛාරය) යන අටුවා පාඨය ඇතැමෙකුට මුලාවට පමණ වී ඇති බව, ඔවුනගේ ප්‍රකාශ වලින් ප්‍රසිද්ධව ඇත.
සූත්‍ර පිටකයෙහි බොහෝ තැන් පුද්ගලාධිෂ්ඨාන දේශනා බැවින් (ඒ ඒ පුද්ගලයාට ගෝචර වන පරිදි දේශනා කරන ලද ධර්මයන්හි) ඒ ඒ තැන්හි යෙදෙන පද පිළිබඳ සියලු අර්ථ එහිම බහාලීම, සුදුසු නොවනු ඇත. මෙතැන ද සියලු කුසල් හෝ සියලු පින් යන්න නොයෙදෙයි. පදයකට යෙදෙන සියලු අරුත් එකම තැනෙක සංග්‍රහ වන්නේ, අභිධර්මය පිටකයෙහි ය. සූත්‍ර පිටකයෙහි නොවෙයි. මෙම ගාථාවෙයි ‘පුණ්‍ය” පදයට භවගාමී පුණ්‍යය පමණක් යෙදෙයි.
උදාහරණයක් ලෙස විමානවත්ථුපාලියෙහි ඡත්තමාණවක ගාථාහි සංගෘහිත ගාථා ඛණ්ඩයක් වන “ධම්මමසඞ්ඛත මප්පටිකූලං” හි “ධම්ම” යන පදයට නව ලෝකෝත්තර ධර්මය හා පරියාප්තිය වශයෙන් දස ප්‍රභේදයක් වූ සියලු ධර්මය නො යෙදෙන බවත්, එතැන්හි දී නව ලෝකෝත්තර ධර්මයන්ගෙන් පරමාර්ථ ධර්ම වූ අසංඛත නිවන පමණක් යෙදෙන බවත්, එම අටුවාවෙහි සඳහන් වෙයි.
අතිශය ගෞරවාර්හ උපසේනාචාර්ය හිමිපාණන් විසින් ලිඛිත මහානිද්දේසපාළි අටුවා පාඨය ඇතැමකුට වැරැදි අදහස් ගෙන දුන්න ද, ථෙරවාදයට - අනුකූලව ථෙරවාදය දීපනය කරමින් - ලෝකයට හිත පිණිස තම අටුවා නිම කරමින් චූලනිද්දේසපාළි අටුවා අග තබන ලද ප්‍රාර්ථනාවෙහි පින සඳහා ‘කුසල’ සහ ‘පුඤ්ඤ’ යන දෙපදය භාවිත කිරීමෙන්ම අටුවාචාරීන් වහන්සේට ද මෙම ගැටලුව නොතිබූ බව, ධර්ම ගෞරව සහිතව පිළිගත යුතු ය.
අංගුත්තර තික නිපාතයෙහි චූළ වග්ගයෙහි සීලවන්ත සූත්‍ර අටුවාවෙහි “පුඤ්ඤං පනෙත්ථ ලොකිය ලොකුත් තර මිස්සකං” (පුණ්‍යය යනු, ලෞකික ලෝකෝත්තර මිශ්‍ර ) යනුවෙන් සඳහන් වන පාඨය පිළිබඳ එහි ටීකාවෙහි තවදුරටත් දැක්වෙන විස්තරයෙහි “භාවනාමයස්සපි පුඤ්ඤස්ස සඞ්ගණ්හනතො ලොකුත්තරස්සපි සම්භවො දට්ඨබ්බො” (භාවනාමය වශයෙන් පුණ්‍ය ය සංග්‍රහ වන විට, ලෝකෝත්තර සම්භවය දැකිය යුතු ය.) යනුවෙන් විස්තර වෙයි. අංගුත්තර තික නිපාතයෙහි ම බා වග්ගයෙහි ඛත සූත්‍ර අටුවාවෙහි ‘බහුඤ්ච පුඤ්ඤං පසවතීති ඵත්ථ ලොකිය ලොකුත්තරමිස්සක පුඤ්ඤං කථිතං’ (බොහෝ පින් ප්‍රසව කෙරේ යනුවෙන් එහි ලෞකික ලෝකෝත්තර මිශ්‍රක පුණ්‍යය පිළිබඳ කතා කරන ලදී )යනුවෙන් සඳහන් වේ. මෙය ද පුණ්‍ය ය ලෞකික වශයෙන් ද ලෝකෝත්තර වශයෙන් ද අවස්ථානුකූල ව යෙදෙන බව වටහා ගැනීමට උපකාරක ය.
“සබ්බං පනෙතං ලොකුත්තර භාවනා පුඤ්ඤචසප්පවත්තං මග්ගානුරූප ඵලප්පවත්තියා චත්තාරො අරිය පුග්ගලෙ අභිනිප්ඵාදෙති. එවං ලොකුත්තර කුසලං, වෙදිතබ්බං.” (එහි සියල්ල, ලෝකෝත්තර භාවනාවේ පුණ්‍ය වශයෙන් පැවැති මාර්ගානුරූප ව පැවැති ඵල වශයෙන් සතර ආර්ය පුද්ගලයෝ උපදිත්. එලෙස ලෝකෝත්තර කුසලය දැන ගත යුතු ය.) යනුවෙන් අභිධම්මාවතාරයෙහි චිත්ත නිද්දෙසයෙහි සඳහන් වීමෙන්, “පුණ්‍ය” පදය ද “කුසල” පදය ද අවස්ථානුකූලව ලෞකික සහ ලොකෝත්තර වශයෙන් භාවිතා කරන ලද බව සනාථ වෙයි.
අභිධම්මාවතාර පුරාණටීකාවෙහි ජට්ඨ ම පරිච්ඡේදයෙහි ආරම්මණ විභාග වර්ණනාවෙහි “සෙක්ඛානං ඤාණසම්පයුත්ත මහා කුසලස්ස, වොට්ඨබ්බනස්ස, පඤ්චමස්ස රූපකුසලස්ස ච තිවිධං ලොකුත්තරපුඤ්ඤං ආරම්මණං හොති. ඛීණාසවස්ස වොට්ඨබ්බනස්ස, ඤාණසම්පයුත්ත මහාකිරියස්ස, පඤ්චමස්ස රූපකිරියස්ස ච අරහත්තපුඤ්ඤං ආරම්මණං හොති.” (ශෛක්ෂයන්ගේ ඥානසම්ප්‍රයුක්ත මහා කුසලයට ද ව්‍යවස්ථාපනයට ද පස්වැනි රූප කුසලයට ද ත්‍රිවිධ වූ ලෝකෝත්තර පුණ්‍යය අරමුණු වේ. ක්ෂීණාස්‍රවයාගේ ව්‍යවස්ථාපනයට ද ඥානසම්ප්‍රයුක්ත මහා ක්‍රියාවටද පස්වැනි රූප ක්‍රියාවට ද අර්හත් පුණ්‍යය අරමුණු වේ.) යනුවෙන් සඳහන් කර තිබීම ධර්ම ගෞරව ඇති සත්පුරුෂයනට තම දෘෂ්ටිය මනාව සෘජු කරගැනීමට පමණ බව, අපගේ හැගීම ය.
දීඝ නිකායෙහි මහා පරිනිබ්බාන සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංගෘහිත ය. “සියා ඛො පනානන්ද, තුම්හාකං එවමස්ස, අතීතසත්ථකං පාවචනං, නත්ථි නො සත්ථා’ති. න ඛෝ පනෙතං, ආනන්ද, එවං දට්ඨබ්බං. යො වො ආනන්ද, මයා ධම්මෝ ච විනයෝ ච දේසිතෝ පඤ්ඤත්තෝ සො වො මමච්චයෙන සත්ථා” (ආනන්දය, නුඹට මෙසේ සිතක් ඇති විය හැකි ය. පෙළ දහම දේශනා කරන ලද අපගේ ශාස්තෘහු නැත’ යැයි. ආනන්දය, එය එසේ නොදැක්ක යුතු ය. ආනන්දය, තොපට යම් ධර්මයක්, විනයක් ම විසින් දේශනා කරන ලද ද පනවන ලද ද, එම ධර්මය මගේ ඇවෑමෙන් තොපට ශාස්තෘ වෙයි.)
මෙම ශ්‍රී මුඛ දේශනාව අනුව ත්‍රිපිටක ධර්මය පිළිගන්නා සැදැහැති බෞද්ධයාට, තිලෝගුරු බුදුපියාණන් වහන්සේ ධර්ම රත්නය තුළ වර්තමානයෙහි ද වැඩ සිටින සේක. ශ්‍රද්ධාවන්ත බෞද්ධයා හට සැම කල්හි බුද්ධ රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. ධර්ම රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. සංඝ රත්නයේ පිහිට ලැබෙනු ඇත. ධර්මය නො පිළිගන්නා, සැම කල්හිම අනාථ ය .
ඛුද්දක නිකායෙහි ඛුද්දක පාඨයෙහි නිධිකණ්ඩ සූත්‍රයෙහි මෙසේ සංග්‍රහ වෙයි. “කයිරාථ ධීරා පුඤ්ඤානි, යො නිධි අනුගාමිකෝ” (යම් නිධානයක් තමන් පසු පස එන්නේ ද, නුවණත්තෝ එම පින් කරත්) “පටිසම්භිදා විමෝක්ඛා ච යා ච සාවක පාරමී, පච්චේකබෝධි බුද්ධභූමී, සබ්බමෙතෙන ලබ්භති, ඒවං මහත්ථිකා ඒසා යදිදං පුඤ්ඤසම්පදා, තස්මා ධීරා පසංසන්ති, පණ්ඩිතා කතපුඤ්ඤතා” (සිව් පිළිසිඹියාවන් ද විමෝක්ෂයන් ද, යම්තාක් ශ්‍රාවක පාරමිතාවන් ද, පසේ බුද්ධත්වය ද, සම්මා සම්බුද්ධත්වය ද මේ සියල්ල ම ලබා දෙයි. යම් පුණ්‍ය සම්පදාවක් ඇත් ද එය මේසා මහා අර්ථදායක ය, රැස් කර ගන්නා ලද පින් ඇති පිණ්ඩිතයෝ, නුණැත්තන් විසින් ප්‍රශංසා කරනු ලැබෙත්.) සැදැහැතියෝ අවදි වෙත්වා! අංගුත්තර පඤ්චක නිපාතයෙහි අනුග්ගහිත සූත්‍රයෙහි නිර්දේශිත පරිදි භාවනානුයෝගීහු කලින් කල තම මුල් පිරිසුදු කර ගැනීමෙන්, සම්මා දිට්ඨිය දියුණු කර ගැනීමෙන් උත්තම වූ විදර්ශනා ඥාන සාක්ෂාත් කර ගනිත්වා!
~සමින්ද රණසිංහ~
පින සහ කුසලය යනු අර්ථ දෙකක් නොවේ. එක් අර්ථයකි. කුසලය යනු සන්තානයේ තැන්පත්ව පවත්නා වූ කුස නම් වූ පාප ධර්මයන් විනාශ කරන කුසල ධර්‍මවලට කියන නමකි. කෙටියෙන් සඳහන් කරතහොත් අකුසල් නසන්නා කුසල් නම් වේ. පින හෙවත් පුඤ්ඤ යනුවෙන් සඳහන් වන්නේ පවිත්‍ර භාවය යි. පු පවනේ කියන ධාතු ප්‍රකෘතියට ඊට පරව න්‍යය කියන ප්‍රත්‍යය එකතු කර ඒ න්‍යය ප්‍රත්‍යයට හල් ඤ් යන්න ආදේශ කර ද්විත්ව කිරීමෙන් පුඤ්ඤං කියන පදය සෑදී ඇත. යමක් පිරිසිදු බවට පත් කරනව නම් ඒකට කියනව පුඤ්ඤං කියල. “හදයං පුනාතීති පුඤ්ඤං“ සිත පිරිසිදු කරන්නේ පින නම් වේ. මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ කුසලය සහ පුඤ්ඤ කියන වචන දෙකෙන්ම පැවසෙන්නේ සිත පිරිසිදු කිරිම පිළිබඳව බවයි. තවද අභිධර්ම ග්‍රන්ථවල කුසල් සිත්ය, පින් සිත්ය කියා කොතෙක් සඳහන් කළත් ඇත්තේ කාමාවචර, රූපාවචර, අරූපාවචර, ලෝකෝත්තර කියා ඇති සිත් 21ක පමණි. මේ මතය ඛණ්ඩනය කළ හැක්කේ තුන් පිටකයෙන් පින් සිත් සොයා ඉදිරිපත් කිරීමෙනි.
සිත්
බුදු දහමෙහි පුද්ගලයා විසින් කරැනු ලබන සචේතනික සියළුම ක්‍රියාවන් (කර්ම) මූලික වශයෙන් කුසල - අකුසල (හොද - නරක) වශයෙන් ප්‍රභේද දෙකකට බෙදෙයි. මෙම ක්‍රියා කාහික, වාචසික හා මානසික යන තිරදාරින් ප්‍රකට වන අතර , එම ක්‍රියාවන්ගේ ගුණ විභාගය කුසලාකුසල විනිශ්චය ලෙස හැදින්විය හැකි ය.
මූලික වශයෙන් මෙහි කුසලාකුසල විනිශ්චය හා සමිබන්ධ කරුණු කිපයක් අවධානය යොමු වෙයි.
(I) කුසල් අකුසල් වශයෙන් අර්ථවත් වන්නේ කුමක් ද?
(II) කුසල් අකුසල් වශයෙන් කෙරෙන ගුණ විනිශ්චය සදහා බුදු සමයෙහි නිර්දේශ කරන නිර්ණායක කවරේද ?
(III) කුසල් අකුසල් හා පින් පව් යනුවෙන් අර්ථවත් වන්නේ එකම සංකල්පයක් ද යන කරුණ පිළිබදවය.
කුසල් යනු කවරේද?
බුදු සමයෙහි මිනිස් හැසිරිම් ඇගයිමේදි භාවිතා කර ඇති යෙදුමි කිපයක්ම ධර්ම ග්‍රන්ථයන් හි අපට දක්නට ලැබෙයි. විශේෂයෙන් ම
කුසල් - අකුසල්
පුඤ්ඤ - පාප
ධම්මචරියා - අධමිමචරියා
සම චරියා - විසම චරියා
සම්මාජීව - මිචිඡාජීව
අරිය - අනරිය
සප්පුරිස - අසප්පුරිස
කල්‍යාන - පාප
යනුනිතර භාවිත වන එවැනි පද කීපයකි. මේ අතුරෙන් කඅසල් අකුසල් යන යෙදුම අතිශය වැදගත් වෙයි.
මෙහි කුසල යන්නෙහි නි‍ෙරාග , නිවැරිදි, දක්ෂ යන අරුත් ඇත. ඒ අනුව අකුසල් යන්නේහි රොගී , වැරදි, අදක්ෂ , වරද සහගත කරවන, නිවැරිදි කරවන දක්ෂතා ප්‍රකට කරවන ක්‍රියා කුසල ලෙසත් නිරිවචනය කෙරෙයි . අර්ථ දැක්වෙයි.
රාග, ද්වේහ, මොහ, ආදි මානසික දුබලතා නිසා සිත රෝගී කරවයි. සිත පාලනය කර ගැනිමට අපහසු ෙවයි. එවැනි රෝගී තත්ත්වයන් උදා කරන දුබලතා අඩු විම නිසා සිත රෝගී වෙයි. වරදට පෙළඹීමේ නැමියාව පාලවය කර ගැනිම දක්ෂතාවයකි.
කුසල මූල හා අකුසල මූල යන පද ගැන ද මෙහි දැන ගැනිම අවශ්‍ය ය. ලෝභ, දෝස, මෝහ යන තුන අකුසල මූල වන අතර , අලෝභ, අදෝස, අමෝහ යන තුන් කුසල මූල් වශයෙන් හැදින්වෙයි. ඒ අනුව කුසල මූල පදනම් කොට ගෙන කෙරෙන ක්‍රියා කුසල් හැටියටත් අකුසල් මූල පදනම් කොට ගෙන සිදු කරන ක්‍රියා අකුසල් හැටියටත් විග්‍රහ කෙරෙයි . එමෙන් ම පාපී අකුසල ධර්ම සොලවන , කමිපා කැරෙන, දුරු කැරෙන ක්‍රියා කුසල නමින් ස ධර්මයෙහි හැදින් වෙනයි.
බුදු දහමේ සදහන් පරම නිෂ්ඨාව වන නිවන කරා යොමු කරවන ක්‍රියාඇගයීමෙහිලාද කුසල යන පදයව භාවිතා කළ අවස්ථා පෙලෙහි දක්වා ඇත. නිර්වාණය සාක්ෂාත් කිරිම සදහා උපකාරීවනචර්යාමය ලක්ෂණ හා මානසික ප්‍රත්‍යයන් විදහා නදැකිවිම සදහාද කුසල යන පදය භාවිත ෙකාට ඇති අවස්ථාද (අං නි v240 – 273) පෙලෙහි සදක්නට ලැබෙයි . නිවන් මගට පිළිපන් දශ අංගයකින් සමන්විත පුද්ගලයා කුසල සමිපන්න පුද්ගලයකු හැටියට හැදින්වෙන් අවස්ථාද දක්නට ලැබෙයි.
දසහි ඛො ථපති ධමිමෙහි සමන්නාගතො
පුරුස පුග්ගලං පඤ්ඤාපෙමි සම්පන්න කසලං
පරම කුසලං උත්තම පත්ති පත්තං සමණං අයොජඣං
යනුවෙන් ම.නි සමණ මණ්ඩිකා සුත්‍රයෙහි එන සදහනට අනුව අසෙඛ සම්මා දිටිඨියේ සිට අසෙඛ සමිමා විමුක්තිය තෙක් අංග දසයෙන් යුක්ත තැනැත්තා සමිපන්න කුසල නමින් හදුන්වා ඇත. මේ නම් රහතන් වහන්සේ ය.
ධර්මයෙහි ඇතැමි තැනක අකුසල් යන්න ආසව ( මනසේ නිදන්ගත අකුසල ප්‍රවනතා) සලස ද හදුන්වා ඇත. මජ්ඣිම නිකායේ ධම්මදායාද සුත්‍රයෙහි හා සල්ලේඛ සුත්‍රයෙහි අකුසල ධර්මයන්ගේ නමාවලියක් සදහන් වෙයි. ඒ අතර සල්ලේඛ සුත්‍රයෙහි එක් එක් අකුසල ධර්මටය ප්‍රතික්ෂේප කුසල ධර්මයද සදහන් වෙයි.
කුසලයෙහි යෙදිමෙන් නිරිවාණය නැමැති උත්තරීතර තත්ත්වයට පුදුගලයා අනුක්‍රමනවයන් පමුණුවන බව අවධාරණය කරන බුදුරජාණන් වහන්සේ බෝධිපාක්ෂික ධර්ම අතර එන සතර සතිපට්ඨානය, සතර සෘද්ධීපාද, පඤ්චඉන්ද්‍රීය , පංචබල, සප්ත බෝජ්ඣංග සහ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයද කුසල් වශයෙන් දේශනා කොට ඇත. රාගය, ද්වේශය, මෝහය අකුසල ලෙසත් විස්තර වන අතර , ඒවායෙහි අභාවය කුසල වශයෙන් විස්තර වෙයි. එමෙන් ම කුසල යන්න වැඩිය යුතු ධර්මයක් හැටියට ද දැක්වෙයි. වරක් කොසොල් රජතුමා විසින් නගන ලද ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු දුන් බුදු රජාණන් වහන්සේ අකුසල පක්ෂයෙහිලා සැලකෙන සියලු සත්ත්වයන් දුරු කළ කුසල පක්ෂයෙහිලා ගැනෙන සියලු සත්ත්වයන් අත් කර ගත් උතුමක් ලෙස දක්වා ඇත. (ම. නි. ii, 116)
නිවන් අවබෝධයට බාධා පමුණුවන පංච නීවරණයන් අකුසල් වශයෙන් හදුන්වා ඇත. විශේෂයෙන් ම නිවන් මගට පිලිපන් අයකු නිවන් මගෙහි සඵලතාව පිලිබදව ඇති කරන්නා වු අලස බව (ථීනමිද්ධ) නොසන්සුන් බව (උද්දච්ච කුක්කුච්ච) සැක සංකා සහිත බව(විචිකිච්චා) යන මානසිත අසිථායිතා විසින් මැඩ පවත්වනු ලබයි. ඒවා නීවරණ වන අතර ම , ඒවා අකුසල වෙයි.
දස කුසල් හා දස අකුසල්
බුදු දහමෙහි දස කුසල් හා දස අකුසල් වශයෙන් ඉගැන්වෙන් ප්‍රභේදයන් ගැන අපි දන්නේමු. මීළගට ඒ දස කුසල් හා දස අකුසල් කවරේද යන්න පිළිබදවත් ඒවා කුසල් හා අකුසල් වන්නේ කෙසේද යන්න ගැනත් විමසා බලමු.
කායික වාචසික හා මානසික ක්‍රියා මගින් අකුසල ධර්ම දහයක් ප්‍රකාශයට පත් වන බව බුදු දහම උගන්වයි.
(1)ජීවත් වන සෙසු සත්වයන්ට සිදු කරන කායික හානිය හාසමිබන්ධ විවිධ හිංසාකාරී චර්යා ස්වරූප ගත ප්‍රණඝාතය
(2)ස්වකීය ආශාවන් තෘප්ත කර ගැනිම සදහා අනෙකකු සන්තක උරුමයන් උල්ලංඝණය කිරිම හා බැදුනු අදත්තාදානය
(3)කෙනෙකුගේ ලිංගික ජීවිතය හා සමිබන්ධ ඉන්ද්‍රීය පින විමේහිලා ගැනෙන සාවද්‍ය හැසිරිමි හා බැදුණූ කාමමිත්‍යාචාරය හෙවත් පරදාර හෙවත් පර පුරුෂ සේවනය යන තුන කයින් කෙරෙන අකුසල් ය.
(4) බොරුකිම නමි වු මුසාවාදය
(5) කෝපය හා දුෂ්ට චේතනාව ඉස්මතු කෙරෙන අප්‍රසන්න වචනය හෙවත් පරුෂවචනය
(6) පුද්ගලයන් අතර මත භේද ඇති කිරමේ අදහසින් පිසුණාවාචා හෙවත් කේළාම් කිම
(7) අර්ථවත් හෝ ප්‍රායා්ජනවත් අරමුණක් නොසලකන නිෂ්පල කථා හෙවත් සම්පප්‍රලාප යන සතර වචනයෙන් කෙරෙන අකුසල් ය.
(8)දැඩි ලෝභය හෙවත් අභිද්‍යාව. (9) අන්‍යයා නැසෙත්වා වැනසෙත්වා යි ඇති කර ගන්නා දුෂ්ට චේතනාව හෙවත් ව්‍යාපාදය.
(10)කෙනෙකුගේ සදාචාර ජීවිතයට හානි කර සාවද්‍ය නොහොත් වරදවා ගත් විශ්වාශය හෙවත් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය යන තුන මනසින් සිදු වන අකුසල් ය.
බුදු සමයෙහි ඉගැන්වෙන් සදාචාර ශික්ෂාව (ශීලය) ප්‍රගුණ කිරිම මගින් බලාපොරාත්තු වන්නේ ඉහත දැක් වු පවිටු චර්යා රටාවන්ගෙන් දුරුවිමත් එස චර්යාවන් මෛත්‍රි සහගත ක්‍රියාවන් මගින් වෙනස් කරලීමත් ය. වෙනත් ලෙසකින් කිව හොත් බුදු සමයේ සදාචාර ජීවිතය ලෙස හදුන්වන්නේ ඉහත කී අකුසලයන්ගේ වැලකී සිටිමය.
දස අකුසලයන්ගේ න් වැලකි සිටිම කුසලයන් ප්‍රගුණ කිරිමක් වන්නේ කෙසේද යන්න මීළගට විමසා බලමු . පළමු කුසලය ප්‍රාණඝාතයෙන් වැළකි සිටිමය. ප්‍රාණඝ‍ාතයක් යනු ප්‍රාණීන් විනාශ කිරිමක් බව පැහැදිලි ය. තමා විසින් විනාශ කරනු ලැබිම, අනුන් ලවා විනාශ කරවීම, විනාශ කරන කෙ‍ෙනකුට අනුබල දිම යන තුනෙන් ම මෙම අකුසලය සිදු වෙයි. ඒ අනුව කුසලය වන්නේ ඉහත කී තුන් වැදෑරුමි ක්‍රමයෙන් ම සත්ත්ව ඝාතණයෙන් ප්‍රාණ වධයෙන් වැළකිම ය. කොතරම් වුවමනාව තිබුණත් හැකියාව හා අවස්ථාව තිබුණත් මේ ප්‍රාණියාත් මා වාගේම මරණයට අකමැතියි ජීවත් විමට කැමතියි, සැපයට කැමතියි ආදි වශයේන සිතා යම් සත්ත්වයකුගේ ජීවිත හානියෙන් වළකි නමි එය කුසලයකි. කුසල යන්නෙහි ඇති තෙුරුම අතර දක්ෂතාවය (කෞශල්‍යය) එකක් ලෙස අපි උගත්තෙමු. ඒ අනුව වරදින් මීදිම හා වරදට නොපෙළඹීමේ දක්ෂතාවයම කුසලය වශයෙන් ගැනේ . හුදෙක් සතුන් මැරිම ආදියෙන් වැළකිම පමණක් නොව සියලු සත්ත්වයන් වෙත් මෙත් සිත වැඩිමද බුදු දහමෙහි කුසලය යන්නේන් අර්ථවත් කෙරෙයි.
“නිහිත දණ්ඩො නිහිත සත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නෝ සබ්බපාණගූත හිතානුකම්පි විහරති”
යනුවෙන් දැක්වෙන පරිදි දඩු මුගුරු බැහැර ලා දයා සමිපන්න සකල සත්ත්වයා වෙත හීතානුකම්පී විම අවශ්‍යය. එමගින් ඉගැන්වෙන්නේ මෛත්‍රි සහගත වීම ය. ආචිර විද්‍යාත්මක පක්ෂයෙන් සලකන විට මිමරණය , වැලකීම පමණක් නොව කායික මානසික වශයෙන් ක්‍රියාත්මක විම ද අවධාරණය කරන බව පිලි ගත යුතු ය.
සොරකම් කිරිමට යම් ද්‍රව්‍යයක් තිබියදි එහි අව්‍ශ්‍යතාවක් ඊට සුදු පරිසරයක් තිබියදී සොරකමින් වැළකී සීටිම කුසලයකි. කාමමිථ්‍යාචාරය ගැන සිතුවත් ඊට අවස්ථා නැති කම නිසා ඉන් වැළකී සිටිම නොව , මිථ්‍යාචාරයේ ආදීනව සැළකිමෙන් ඇතිවන වෙන් වීම (විරමණය) කුසලය. මේ අන්දමට සෙසු අකුසල් පිළිබදය සලකන විට ඒ සදහා අවස්ථා , හැකියාවහා සුදුසු පරිසරය තිබියදී, එය කිරිමට ඔහු තුළ ඇති ඕනෑකම පරදවා , එම ක්‍රියාවන්ගේ ඇති අනාර්ථකාමී බව අවැඩදායි බව නුවණින් කල්පනා කොට , මෛත්‍රි සහගතව සිතා එම ක්‍රියාවන්ගෙන් වැළකිම කුසලය යයි.
කුසල් හා සම්මිදිටිඨිය
කුසල උපදවා ගැනිම සදහා සම්මා දටිඨිය වැදගත් ය. සම්මා දිටිඨි නමි මැනවින් දැකීමයි . (සම්මා දිටිඨිකො අවිපරිත දස්සනො) වීපරිත නොවී දැකිම සම්මා දිටිඨිය ලෙස දැක්වෙයි. දුකත්, දුක‍ට හේතුවත් , නිවනත් නිවන් මගත් පිළිබදව ඇති කර ගන්නා යථා තත්ත්ව අවබෝධය යන චතුරාර්ය සත්‍යය පිලිබදව නිවැරිදි දැකිම ද සමිමා දිටිඨියයි. ඒ හැරුනු විට තම මවට සැළකිමෙන් , පීයාට සැළකීනමන් හොද ප්‍රතිඵල ඇතැයි යමෙකුට පෙනේ නමි එය පිළි ගනි නමි එය ද සම්මා දිටිඨියයි. කම්මසකතා සම්මි දිට්ඨිය නමින් ද එය හැදින් වේ.
මෙවැනි සමිමා දිටිඨියක් නැතිව නිසි දසැකිමක් නොමැතිව කුසල් උපදවා ගැනිමට නොහැකි ය. නිදසුනක් ලෙස ගත හොත් පෝෂදියි ආහාරයක් යයි සිතා යමි් සතෙකු මරා ගෙන කෑම හොද යයි සිති ම මිථ්‍යා දෘෂ්ටියයි. එහෙත් හැම සතෙකුටම ජීවිතය ප්‍රියය කියා කලිපනා කොට සතා මැරීවමන් වැළකීමට හැකි වන්නේ සම්මා දිට්ඨිය නිසා ය.
මේ අනුව කුසල් සදහා සම්මි දිටිඨිය අවශ්‍ය බව පැහැදිලි ය. සමිමා දිටිඨිය ඇති කර ගැනිම සදහා මූලික වශයෙන් කරුණූ දෙකක් අවශ්‍ය වෙයි . ඉන් පළමු වැන්න නමි , පරතො ඝොසයයි. ධර්ම ශ්‍රවණය පොත පත කියවීම ආදියෙන් ද වරද හා නිවැරද තේරුම් ගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරෙ. දෙවැන්න නම් යොනිසො මනසිකාරයයි. නුවණින් කල්පනා කිරිම යනු එරහි සාමාන්‍ය තේරුමයි . ගැඔුරෙන් විමසා බලන විට හේතු යුක්ති ඇති ව නුවණ මෙහෙයවා කල්පනා කිරිමයි.
කුසල් හා පින්
පින් පව් හා කුසල් අකුසල් යනුවෙන් දැක්වෙන්නේ එකම අර්ථ දෙන යුගල පද දෙකකැයි ඇතැමෙක් වරදවා තේරුම් ගනිති. දස පින්කිරියවත් යනු ද දස කුසල් හැදින්විමට යෙදෙන තවත් නමක් යැයිද තේරුමි කිරිමට ඇතැමෙක් පෙළඹෙන්නේ මේ සංකල්ප දෙක නිවැරිදිව තේරුමි නොගැනිම නිසා ය. සැබවින්ම මේ යමි ප්‍රමාණයකට එකිනෙකට වෙනස් චර්යා ස්වරූප දෙකකි.
පාලි පුඤ්ඤ යන පදයට බුදු දහමෙහි අරුත් ගන්වා ඇති අයුරු විමසා බැලිමෙන් මෙයතේරුමි ගත හැකි ය. සද්ධර්ම කෞ මුදි නමි ධම්මපද විවරණයෙහි පුණ්‍ය යන්න තේරුමි කොට ඇත්තේ දාන ශිලාදි චිත්ත සනිතානය පිවිතුරු කරන බැවින් , පුණ්‍ය වන බවයි.ඒවා සැපතට හේතුවන නිසා පුඤ්ඤ යනු සැප හැදින්විමට යෙදෙන වෙනත් වචනයැකැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට ඇත.
“මා හික්ඛවේ පුඤ්ඤානං භායිත්ථ” - සුඛස්සේථං හික්ඛවේ අධිවචනං”
(ඉතිවුත්තක මා පුඤ්ඤභායී සුත්‍රය)
පූඤ්ඤං චෙ පුරිසො කයිරා - කයිරාථ තං පුනප්පනං
තමිහි ජන්ධ කයිරාථ - සුඛෝ පුඤ්ඤස්ස උචිචයෝ
(ධම්මපද)
ඉදින් යමෙක් පිනක් කළේ නමි ඒ නැවත නැවත කළ යුතු ය. එහි සිත ඇලවිය යුතු ය. ‘පින් රැස් කිරිම සැපයට හේතු ය’. යන ප්‍රකාශ තුළින් පුකට වන්නේ පූඤ්ඤ යන්න සැපයට හේතු වන්නක් බව ය.
සත්ත්වයාට පරළොව දී පිහිට වන දේ පින් වන බවත් , දුර ගමනක් ගොස් කලකට පසු පැමිණෙන ඤාතියෙකු පිළිගැනිමට පෙළ ගැසෙන්නාක් මෙන් පූණ්‍යාවන්තයා පිළිගැනිමට පරලොව දී පින් ඉදිරිපත් වන බවත් බුදු දහමෙහි සදහන් වෙයි. පින පුද්ගලයකුට සුගත්ගාමී විමට බලපාන අතර , පාපය ඔහුගේ සසර සැපතට හානි පමුණුවයි. පින් රැස් කළ අය සුගතිගාමී වන බවත් , පව් කළ අය නීරයගාමී වන බවත් ධර්මයෙහි විස්තර වෙයි. මහජන සුභ සිද්ධිය සදහා උද්‍යාන රෝපණය , වන රෝපණය, ලිං පොකුණු තැනීම ආදිය මගින් සැමදා පින් වැඩෙන බවත් එහි ප්‍රතිඵල වශයෙන් මතු දෙව්ලොව උපත ලබන බවත් සදහන් වෙයි. පින් කළ තැනැත්තේ මෙලොව හා පරලොව යන දෙක්හිම සතුටුවන අතර , සුගතියට පැමිණ බෙහෙවින් ප්‍රමෝදයට පත් වන බව ධම්ම පදයේ එන ගාථාවක සදහන් වෙයි.
“ඉධ නන්දති පෙච්ච නන්දති - කත පූඤ්ඤෝ උභයත්ථ නන්ධති
පූඤ්ඤං මෙ කතන්ති නන්දති - භීයො නන්දති සුග්ගතිංගතො”
පෙළ දහමෙහි සදහන් වන කුසමල හා අකුසල යන පදයන් පිරික්සා බැලීමෙන් පෙනී යන්නේ අර්ථයෙන් එම පද පුඤ්ඤ සහ පාප යන පදයන්ගෙන් වෙනස් වන බවයි. බුදු දහමේ නිර්දේශ කරන පරම අධ්‍යාත්මික නිෂ්ඨාව කරා ගෙන යාමට ඉවහල් වන ක්‍රියා ඇගයීමෙහිලා කුසල යන පදය විශේෂයෙන් භාවිත කොට ඇති බව පෙනෙයි. නිවනෙහි ඇතුළත් අධාත්ම ප්‍රමෝදය කරා පමුනුවන යහපත් ක්‍රියා ව්ශේෂ කොට දැක්විම සදහා කුසල යන්න පැහැදිලිවම භාවිත කොට ඇත. ශ්‍රේෂ්ඨතම කුසල තත්ත්වය නමි සියලු චිත්තෝපක්ලෙශයන් දුරු කිරිමෙන් ලබන චිත්ත විමුක්තිය හා පඤ්ඤා විමුක්තිය බව ධර්මයෙහි සදහන් වෙයි. පූඤ්ඤ යන පදයෙන් වැඩි වශයෙන් ම අදහස් කොට අත්තේ සංසාරිය ජීවිතයෙහි ඉන්ද්‍රීය බද්ධ සැපයට හේතු වන සත් ක්‍රියාවන් ය. එහෙත් නිර්වාණ අවබො‍ෙබාධය කළ උත්තමයා සියලු මාමයන් බිදලන ලද බැවින් ඔහු පූණ්‍ය අවස්ථාව ඉක්ම වුවෙක් වෙයි. කිසිදු පුණ්‍ය හෝ පාප ක්‍රියාවක ප්‍රතිවිපාක සදහා නිර්වාණයෙහි අවකාශ නැත. සත්‍යාවබෝධ කළ උත්තමයා පින් - පව් යන දෙකම ප්‍රහීන කළ අයෙකි. (පූඤ්ඤ පාප පහීනස්ස )ඔහු තව දුරටත් කුසල ධර්මයන්ගේ ප්‍රතිමූර්තියක් වෙයි.
පූඤ්ඤ හෙවත් පින් ප්‍රහීන කළ යුතු දෙයක් වන අතර කුසලය වැඩිය යුතු ගුණයක් වෙයි. බුදු රජාණන් වහන්සේ පිළිබදව සදහන් වන තන්හි වුවද උන්වහන්සේ දුරු කළ යුතු අකුසල පාප ධර්මයන් දුරැ කළ , වැඩිය යුතු නේකවිධ කුසල ධර්මයන්හි පරප්‍රාප්තියට පත් වු උත්තමයකු ලෙස දැක්වෙයි. සද‍ාචාරාත්මක වශයෙන් සාධු ධර්මයන් අත් කොට ගත් බැවින්ම උන් වහන්සේ පූජාර්භ වු සේක. උන් වහන්සේ වැඩිය යුතු දෑ වැඩු , දුරු කළ යුතු දෑ දුරු කළ උත්තමයානන් වහන්සේ ය.
අභිඤෙඤය්‍යං අභිඤ්ඤාතං
භවෙතබ්බං ච භාවිතං
පහාතබ්බං පහීණං මෙ
තසමා බූද්ධොස්මි බ්‍රාහ්මණ
(සුත්ත නිපාත සේල සුත්‍රය)
මේ අන්දමට විමසා බලන විට පෙනි යන්නේ බුදු දහමෙහි කුසලය හා පූඤ්ඤ යන පදයන් යොදා ඇත්තේ එකිනෙකට සුවිශේෂි අර්ථයන්ගෙන් බව පැහැදිලි ය. එහෙත් පද චෙකම යෙදී ඇත්තේ ඇගයීමි අර්ථයෙන් බව පැහැදිලි ය. කුසලයන්හි ප්‍රධාන ලක්ෂණය වන්නේ අයහපත් තත්ත්වයන්ගෙන් වැළකීමයි. විරමණයයි, සාධු ගුණ දියුණු කර ගැනිම යි. පුණ්‍ය ක්‍රියාවල කළ යුතු අංශයක් ඇත. පින් රැසි කිරිමක් වන අතර කුසලය රැස් කිරිමක් නොවේ. පින් සසර සැපතට හෙතු වන අතර කුසල් සසරින් එතෙර වීමට උපකාරි වෙයි. රහතන් වහන්සේ පින් හෝ පව් නොකරන සේක. එහෙත් උන් වහන්සේ කුසලයෙන් යුක්ත වන සේක. උන්වහන්සේ විසින් කරනු ලබන වත් පිළිවෙත් ආදිය ක්‍රියා මාත්‍රම වේ.
කුසලාකුසල විනිශ්චයේ ප්‍රමාණ (නිර්ණායක)
බුදු සමයේ (හොද නරක) කුසලාකුසල විනිශ්චය සදහා විවිධ පුමාණ භාවිත කොට ඇති බව පාළි සුත්‍ර ඇසුරෙන් පැහැදිලි වෙයි. ඒ අතර ප්‍රකට ව පෙනෙන එක් නිර්ණායකයක් නමි චේතනා විගායයි ලෝභ , ද්වේශ ,මෝහ අකුසල මූල ලෙස හදුන්වන අතර එවැනි චේතනා මුල්ව කෙරෙන ක්‍රියා අකුසල් ලෙස හදුන්වයි. කුසල කර්මයට මූලික වන්නේ මේවායෙ විරුද්ධ පැත්තයි . අලොභ, අදොෂ, අමෝහ යන තුන කුසල මූල වෙයි. මේවා නිශෙධ පද මගින් දක්වා ඇතත් , ඒවායින් ධ්වනිත ව්න්නේ පරිත්‍යාගය , මෛත්‍රිය හා ප්‍රඥාව වර්ධනය කිරිම පිළිබද උතුමි චරණයයි. එවැනි චේතනා මුල් ව සිදු කරෙන ක්‍රියා කුසල් හැටියට ඉගැන්වේ.
චේතනාවට මුල්තැන දි කුසලාකුසල විනිශ්චය කිරිමේදි අනතුරු ප්‍රශ්නයක් පැන නගි. එනමි ලෝභ, දෝෂ, මෝශ හා අලෝභ , අදොෂ, අමොහ යන මේවා සමග යෙදෙන චේතනාවන් කුසල් අකුසල් වන්නේ කෙසේ ද? බුදු සමයෙන් ඊට පිළිතුරක් සැපයේ. එනමි විපාකය දෙස බලා විනිශ්චය කිරිමයි. අලොභ ආදි හොද චේතනා මුල් ව කෙරෙන ක්‍රියාවන්ගෙන් හොද විපාක (සුඛුද්‍රයං සුඛ විපාකං) සැලසෙන් අතර ලොභ ආදි නරක චේතනාවන් මුල් ව සිදු කෙ‍ෙරන ක්‍රියාවන්ගෙන් නරක විපාකය ( දුඛුද්‍රයං දුඛ විපාකං ) ගෙන දීමට හේතු වන බව බුදු සමය පෙන් වා දෙයි. කිලිටි සිතින් යමක් කරයිද කියයිද ඒ හේතුවෙන් හට ගත් දුක් ඒ පුද්ගලයා ලුහුබැද යයි. ගැල අදින්නාවු ගොනුගේ පසු පස යන කරත්ත රෝදය මෙනි. ප්‍රසන්න වු සිතින් යමක් කරයි හෝ කියයි නමි ඒ හේතුවෙන් හට ගත සැපය ඒ පුද්ගලයා අනුව යයි. ශරීරය හැර වොයන සෙවැනැල්ල මෙනි.
විපාකය අනුව කුසල අකුසල විභාග කිරිමේ ක්‍රමය අනුව සචේතනික මිනිස් ක්‍රියාවන්ගේ සංකීරත්වය සලකා ප්‍රධාන ප්‍රභේද හතරකට බෙදා දක්වා ඇත.
i. කළු විපාක දෙන කළු කර්ම
ii. සුදු විපාක දෙන සුදු කර්ම
iii. කළු සුදු විපාක දෙන කළු සුදු කර්ම
iv. කළුත් නොවු සුදුත් නොවු විපාක දෙන නොකළු නොසුදු කර්මක්ෂය පිනිස පවතින කර්ම වශයෙනි.
මෙසේ (කණ්හ) කළු (සුක්ඛ) සුදු යන වර්ණ සංකේත කර කර ගනිමින් කර්ම විභාගය දක්වන බුදුරජාණන් වහන්සේ කළුයනුවෙන් අනිටු විපාක දෙන අකුසල කර්ම ද සුදු යනුවෙන් ඉෂ්ට විපාක දෙන කුසල කර්මද දක්වා ඇත. කුසල අකුසල දෙපසටම නොවැටෙන කර්ම නොසුදු නොකළු කර්ම ලෙස දක්වා ඇත.
විපාකය පදනමි කොට ගෙන කර්මය විභාග කොට දක්වන තවත් අවස්ථාවක් ධම්මපදයෙහි එන ගාථාවක මෙසේ දැක්වෙයි.
න කතං කමිමං කතං සාධු
යං කත්වා අනුතප්පති
යස්ස අස්සුමුඛො රොදං
විපාකං පටිසේවති
“යම් ක්‍රියාවක් කොට පසුතැවිලි වන්නට සිදු වෙයි නමි කදුළු පිරුණු මුහුනින් යුතුව හඩා වැළපෙමින් විපාක විදින්නට සිදු වෙයි වමි එබදු කර්ම නොකිරිම හොදය. ”
න ච කමිමං කතං සාධු
යං කත්වා අනුතප්පති
යස්ස පතීතො සුමනො
විපාකං පටිසේවති.......”
“යම් ක්‍රියාවක් කිරිමෙන් අනතුරුව පසු තැවිලි වන්නට සිදු නොවන ප්‍රීතීමත්ව සොමිනසින් යුතුව විපාක විදින්නට සිදු වන ක්‍රියාවන් කිරිම මැනවි.........’’
වෙනත් වචන වලින් දක්වතොත් මෙහි (ප්‍රියංකර) ඉෂ්ට විපාක ලබා දෙන්නේ කුසල කර්ම වන අතර , අනිෂ්ට විපාක ලබා දෙන්නේ අකුසල කර්ම වෙයි.
ප්‍රායෝගික පදනමක්
කුසලාකුසල විනිශ්චය කිරිම නිර්ණායක තුනක් පිළිබදව මජ්ඣිම නිකායේ අමිබලටිඨීක රාහුලෝවාද සුත්‍රයේ දක්නට ලැබෙයි . එහි එන පරිදි කුඩා රාහුල තෙරණුවන් අමතන බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙසේ වදාරන සේක.
“රාහුලය, ඔබ කුමක් සිතන්නෙහි ද? ”
“කැඩපතෙහි ඇති ප්‍රයෝජනය කුමක් ද?”
“ප්‍රත්‍යවේක්ඛණයට යි ස්වාමීනි .......... ”
“ඒ අයුරින් ම ඔබ සෑම ක්‍රියාවක් කරන විටම සෑම සිතිවිල්ලක් සිතන විටම ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය කළ යුතු ය. ඔබට යමක් කරන්නට වුවමනා විට එය තමන්ගේ හෝ අනුන්ගේ හෝ උභය පක්ෂයේම විපතට හේතුවේද? දුක ඇති බවට පෙරළන සාවද්‍ය ක්‍රියාවන් හෝ අකුසලය වීද යනුවෙන් ප්‍රත්‍යවේක්ෂණය කළ යුතු ය. ප්‍රත්‍යවේක්ෂණයෙන් එය දුක් පිනිස පවති යයි වැටහේ නමි ඒකාන්තයෙන්ම ඔබ එය නොකල යුතු ය. එහහෙත් ප්‍රත්‍යවේක්ෂණයෙන් එය දුක් පිනිස නොව සුව පිනිස පවතී යැයි හැගේ නමි ඩබ එය කළාට වරදක් නැත...... ”
මෙහි දැක්වෙන නිර්ණායක තුන නමි තමා, අන්‍යයා හා උභය පක්ෂය යන තුන් වැදෑරුම් අංශ කෙරෙහි ප්‍රතිළුලය බලපාන අන්දම සලකා බලීම යි.ඒ සමගම එම දේශනාව ඇසුරෙන් අපට නිගමන රැසකට බැස ගත හැකි ය.
(i) කුසල් අකුසල් තීරණය කිරිමේදි ප්‍රත්‍යවේක්ෂණය ෙහවත් ඒ මෙහෙත තුලදී ම නැවත නැවත සිතා බැලීම වැදගත් ය.
(ii) කුසල් අකුසල් තීරණය කර යත්තේ ප්‍රතිඵලයට සාපේක්ෂවය. සුව පිනිස වේ නමි එය කුසලයකි. (හොද හැසීරිමකි) දුක් පිනිස වේ නමි එය අකුසලයකි. (නරක හැසීරිමකි.
(iii) ප්‍රතිඵලය තීරණය කිරිමේදී එය ජන හිතකාමී පරාර්ථ චේතනාවෙන් මෙහෙයවන බව , මින් බැස ගත හැකි තවත් නිගමනයකි. තමාට පමණක් සැප පිණිස හෙවත් යහපත පිණිස විමෙන් පමණක් යමි ක්‍රියාවක් - යහපත් ක්‍රියාවක් හේවත් කුසලයක් නොවේ. කුසලයක් විමට නමි තමා අනුන් යන දෙපක්ෂයේම හිත සුව පිණිස පැවතිය යුතු ය.
(iv) අහිංසාව කුසලායහි ප්‍රමුඛ ලක්ෂණය වන අතර , හිංසාව අකුසලයේ ප්‍රමුඛ ලක්ෂණයකි.
බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය මුල් කොට ගෙන කුසලාකුසල තීරණය කිරිම සදහා ඉදිරිපත් කොට ඇති මිනුමි කුමය මනෝවිද්‍යාත්මකය. ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය මනෝ විද්‍යාවේ එන අන්තරාවලෝකනය නැමැති සංකල්පය හා සමිබන්ධය. අන්තරාවලෝකනය නමි අභ්‍යන්තරයට එබී බැලීමයි. හෘද සාක්ෂියකට එකගව හොද නරක තීරණය කිරිමේ කුමයක් ලෙසද මෙය හැදින් විය හැකි ය.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කාලාමරුවන්ට කළ ඉගැන්විමි ද කුසලා කුසල විනිශ්චය පිළිබද බෞද්ධ ආකල්පය පුකට කෙරෙන තවත් අවස්ථාවකි. කුසලය නිර්වචනය කිරිමේදි තථාගතයන් වහන්සේ හා අන්‍ය ශාස්තෘවරුන් හා ආගමි කරතෘ වරුන්ගෙන් වෙන්ස් වන අයුරුද එයින් පැහැදිලි වෙයි.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කේසපුත්තනීය කාලාමවරුන් වෙත් වැඩම කර අවස්ථාවේ ඔවුනට පැන නගි ඇති ගැටළුවක් උන්වහන්සේට ඉදිරිපත් කළ හ. එනමි තම ගමට පැමිණෙන විවිධ මහණ බමුණන්ගෙන් හොද නරක විනිශ්චය පිළිබදව එකිනෙකට වෙනස් විසංවාදි උපදෙස් ලැබෙන බැවින් කවරක් හරිද කවරක් නිවැරිදි යැයි විනිශ්චය කර ගැනිම දුෂ්කර වී ඇති බවයි. ඔවුන්ගේ සැකය සාධාරණ බව පැවසු බුදුරජාණන් වහන්සේ හොද - නරක විනිශ්චය පිළි බදව පරත්‍රන්ත්‍ර වු මිණුමි දඩු හයක් ම ප්‍රතික්ෂේප කොට ස්වතන්ත්‍ර වු ස්වාදීන වු මින්‍රමි දණ්ඩක් ඉදිරිපත් කළ හ. කාලාමවරුන් උන්වහන්සේ කළ අනුශාශනාව අනුව කුසලාකුසලා භාවය නිරවද්‍යා තාවය තීරණය කළ යුත්තේ තමන් මය.
“ඔබට ම මේ කුසල් ය, මෙය අකුසල් ය, මෙය නිවැරිදිය, මෙය පිළි ගත් විට සුශ සිද්ධිය හා සැපත පිණිස පවතී කියා වැටහේ නමි ඔබ එය පිළි ගන්න. ” යනුවෙන් වදාළ හ.
තව දුරටත් කරුණු පැහැදිලි කරන බුදුරජාණන් වහන්සේ කාහටත් පොදුවේ පිළිගත හැකි කරුණු මත හොද නරක , කුසල් - අකුසල් විනිශ්චය කරගත යුතු අන්දම පැහැදිලි කළහ.
“කාලාමයෙනි, ඔබ කුමක් සිතන්නෙහිද ? පුරුෂයකුගේ අධ්‍යාත්මය තුළ ලෝභය උපදින්නේ නමි එය ඔහුට හිත පිනිස උපදි ද අහිත පිනි උපදි ද ?
“කාලාමයෙනි, ලෝභී වු පුද්ගලයා ලෝභයෙන් යටපත් වු ලෝභයෙන් සෑම අතින් ම වෙළුනු සිත් ඇති ව ප්‍රාණඝාතයේ යෙදෙයි . සොරකමි කරයි. පරදාර සේවනයෙහි යෙදෙයි. බොරු කියයි. අනුන් ලවා එම ක්‍රියා කිරිමට අනුබල දෙයි. එය දිගු කල් දුක් පිනිස, අහිත පිනිස හේතු වෙයි.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කාලාම වරුන්ට කළ මෙම ඉගැන්විම අනුව දහාද නරක කුසලාකුසල වින්ශ්චය කළ යුත්තේ පුද්ගලයාගේ හෘද සාක්ෂිය‍‍ට එකගවය. , එමෙන් ම එම ක්‍රියාවන්ට මුල් වන මානසික ගති ලක්ෂණ සැළකිල්ලට ගැනිමෙන් ය. අකුසල ක්‍රියාවන්ට මුල් වන මානසික ගති ලක්ෂණය වන්නේ ලෝභය, ද්වේශය හා මෝහයයි. මෙම ධර්ම අකුසල් ය. , සාවද්‍ය , නු බුදුරජාණන් වහන්සේ වැණැත්තන් විසින් ගර්භිතය, ප්‍රාණඝාත ආදි අයහපත් අකුසල ධර්ම සිදු වන්නේ මෙම මානසික ලක්ෂණ මුල් විමෙනි. අලො‍භය, අදොසය, අමෝහය කුසල මූලයන් ය. මෙම මානසික ලක්ෂණ පුද්ගලයා තුළ පහළ විම සිත පිනිස පවතී. ඒවා මුල් විමෙන් සිදු වන ක්‍රියාවන් නිරවද්‍යය, එමෙන් ම ඒ නිරවද්‍ය වු කුසල ධර්මයන් පුද්ගලයාට දඅගු ලකක් හිත පිනිස , සැප පාණිස පවතී. ඒ අනුව එවන් හාත පිනිස , සැප පිණිස පවත්වන ක්‍රියාවන් කුසල් සලසත් , දුක් පිණිස, අහිත පිණිස අනර්ථ පිණිස පවතින ක්‍රියාවන් අකුසල් ලෙසත් බුදු දහම අවධාරණය කරයි.
කුසල් අකුසල් විනිශ්චය පිළිබද බෞද්ධ ක්‍රමය ප්‍රකට කෙරෙන තවත් අවස්ථාවක් නමි මජ්ඣිම නිකායේ බාහිතික සුත්‍රය යි. එහි දැක්වෙන් පරිදි ප්‍රශංසා කටයුතු හා ගර්හා කටයුතු ක්‍රියා වෙන් කොට හදුනා ගැනිමේදි භාවිත කළ යුතු මිනුමි දණ්ඩ කවරේදැයි කොසොල් රජතුමා අනද තෙරණුවන්ගෙන් විමසා ඇත. ඊට පිළිතුරු සපයන අනද තෙරණුවෝ අකුසල චර්යා නමි වධයට හෝ හානියට සමිබන්ධ ගති පැවතුමි (සාවජ්ජ) බව පැහැදිලි කළ හ. එමෙන් ම යමි ක්‍රියාවක් තමන්ටත් අන්‍යයාටත් හානිකර ප්‍රතිඵල ගෙන දේ නමි එය අකුසල් බව පැහැදිලි කළහ. එසේ නොවන ක්‍රියා කුසල් බව එයින් ප්‍රකට වේ.
පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනක්
කුසලාකුශල විනිශ්චය දසහා අවශ්‍ය වන තවත් පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනක් පිළිබදව අංගුත්තර නිකායේ තික නිපාතයේ එන සුත්‍රයකින් දැක ගත හැකි ය.එනමි,
1. අත්තාධිපත්‍යය ක්‍රමය
2. ලෝකාධිපත්‍යය ක්‍රමය
3. ධම්මාධිපතෙය්‍ය ක්‍රමය
යනුයි.
අත්තාධිපත්‍යය ක්‍රමය ක්‍රමය නමි, ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණයෙන් හා නුවණින් සිතා තුලනය කිරිමෙන් කුසල් අකුසල් තීරණය කිරිමයි .
පෞද්ගලිකව තොරා බේරා ගැනීමක් නොමැතිව හොද- නරක නිශ්චය කිරිමේ වැදගත්කම මීට පෙර දැක් වු කාලාම සුත්‍රයෙන් ද පැහැදිලි විය.
දෙවැන්න වු ලෝකාධිපත්‍යය නමි, ලෝවැස්සන්ගේ මතය හෙවත් මහජන මතය පිළිගෙන තීරණය කිරිමයි. සම්මත භාවිත රීතීය පිළි ගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරේ. සදාචාර ධර්මයක් ලෙස පැහැදිලි කිරිමේ දි මේ ක්‍රමය සැළකිල්ලට ගෙන ඇත. වස් විසිමේ ක්‍රමය නිර්දේශ කිරිමේදි මේ ලෝකාධිපත්‍යය ක්‍රමය අනුගමනය කළ බව පෙනෙයි. තුන් වැන්න වු ධම්මාධිපත්‍යය නමි වු ධර්මයට අනුව තීරණය කර ගැනිමයි. මෙය සමාජ ධර්මතාවයට අනුකූලය. තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ද මැනැවැයි පසසන ලද්දේ ය, ආදි වශයෙන් සිතා බලා පිළිගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරේ. (හොද -නරක) කුසලාකුශල විනිශ්චය කිරිමේ ගැටළුවකට මුහුණපෑ විට මේ පරීක්ෂණ ක්‍රම තුන මගින් ම ගැටළුව අත්හදා බැලිය හැකි ය. පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනෙන් ම එකම පිළිතුර ලැබේ නමි තීරණය ඉතාම නිවැරිදි ය.
තමා උපමාවට ගෙන හොද - නරක , කළයුතු - නොකළයුතු දේ තීරණය කිරිමේ ක්‍රමයක් ගැන වේළුදවාර සුත්‍රයේ සදහන් වෙයි. අත්තුපනායික ධර්ම පරියාය ක්‍රමය ලෙස ද එය හැදින් වෙයි.
“මම බොහෝ කල් ජීවත් වෙනු කැමැත්තෙමී. සුව පහසු විදින කැමැත්තෙමී.බොහෝ කල් නොමැරී සැප විදිමින් ජීවත් විමට කැමැතිය. එමෙන් ම දුක් පිළිකුල් කරන අනෙකුකුගේ ජීවිතය මවි විසින් තොර කෙරේ නමි එය ඔහුට අප්‍රිය අමනාප වන්නේය. යම් ධර්ම ස්වභාවයක් මට ද අන්‍යයන්ටද අප්‍රිය අමනාප වේ නමි කෙසේ මම අනිකකු එබදු දෙයක යොදවන්නෙමී දැයි නුවණින් සලකා තෙමේ ද පණිවායෙන් (ප්‍රාණඝාතයෙන් ) වැලකෙයි. අන්‍යයන් ද පණිවායෙන් වැළකීමේ යොදවයි. පණිවායෙන් වෙන් විමේ ගුණ වර්ණනා කරයි. ”
මෙසේ කල්පනා කොට යම් කෙනෙකු එම හැසිරිම් සකස් කොට ගන්නේ නමි එය තමා උපමා කොට ගෙන හොද නරක විනිශ්චය කිරිමයි. අන්‍යයන් කෙරෙහි හොද හැසිරීමි ඇති කර ගැනිමේ ක්‍රමයක් ලෙස මෙය හැදින් විය හැකි ය.
“මහණෙනි, මෙසේ තමා ගැන අනුමාණ කළ යුතු ය. යම් පුද්ගලයෙක් පවිටු වුයේ නමි පාපි සිතුවිලිවලට වසග වුයේ නමි එම පුද්ගලයා මට අප්‍රිය ය.මම ද පාපීවුයේ නමි පාපී සිතුවිලි වලට වසග වුයේ නමි අනෙක් පුද්ගලයින් ට මාද අප්‍රිය වේ. අමනාප වේ.”
මෙසේ අනෙක් පුද්ගලයින්ගේ ක්‍රියා තමන්ට ප්‍රියා මනාප නොවන බව කල්පනකා කොට එබදු ක්‍රියා කළ හොත් තමන් ද අනුන්ට අප්‍රිය වන්නේ යයි සිත (අකුසලයන්ගේ) නරක හැසිරිමිවලින් වැළකීම අන් පුද්ගලයන්ගේ ආකල්ප තුළින් තමන් ගැන අනුමාන කිරිමේ ක්‍රමය ලෙස හැදින් විය හැකි ය.
පොදුවේ සලකන විට බෞද්ධ ආචාර විද්‍යාවේහි කුසලාකුසල හෙවත් හොද නරක විනිශ්චය කිරිමේ ප්‍රාමාණීක මූල ධර්මය හැටියට පෙනී යන්නේ සැප හා දුක මූල් කොට ගැනීම යි. සුඛයපිණිස, හිතපිණිස, පවත්නා කුසල් ලෙසත් , දුක් පිණිස අහිත පිණිස පවත්නා ක්‍රියා අකුසල් ලෙසත් සැළකෙයි. විශේෂයෙන් ම දුකඛ නිරොධයෙන් උදා කර ගත යුතු පරම සැපය වන නිවන අරමුණු කොට ගෙනම කුසලාකුශල විනිශ්චය කරයි. නිර්වාණය වෙත් යොමු කරවන ක්‍රියාවන් කුසල් ය.නිවන් මග අවුරන ක්‍රියාවන් අකුසල් ය. නිවනට තුඩුසදන ක්‍රියා නමි අලෝභය, අද්වේශය, අමෝහය මුල් වී සිදු වන ක්‍රියාවන් ය. ඒවා කුසල් ය. නිවන් මගට පටහැනිව පවත්නා ලෝභ, ද්වේශය, මෝහය අකුසල් ය. මේ අනුව බුදු දහමේ ඉගැන්වෙන පරම සැපය වන පරම නිෂ්ඨාව වන නිර්වාණය අරමූණු නකාට ගෙන කුසලාකුශල විනිශ්චය කරන බව ද අවසන් වශයෙන් සදහන් කළ හැකි ය.
මූලික වශයෙන් මෙහි කුසලාකුසල විනිශ්චය හා සමිබන්ධ කරුණු කිපයක් අවධානය යොමු වෙයි.
(I) කුසල් අකුසල් වශයෙන් අර්ථවත් වන්නේ කුමක් ද?
(II) කුසල් අකුසල් වශයෙන් කෙරෙන ගුණ විනිශ්චය සදහා බුදු සමයෙහි නිර්දේශ කරන නිර්ණායක කවරේද ?
(III) කුසල් අකුසල් හා පින් පව් යනුවෙන් අර්ථවත් වන්නේ එකම සංකල්පයක් ද යන කරුණ පිළිබදවය.
කුසල් යනු කවරේද?
බුදු සමයෙහි මිනිස් හැසිරිම් ඇගයිමේදි භාවිතා කර ඇති යෙදුමි කිපයක්ම ධර්ම ග්‍රන්ථයන් හි අපට දක්නට ලැබෙයි. විශේෂයෙන් ම
කුසල් - අකුසල්
පුඤ්ඤ - පාප
ධම්මචරියා - අධමිමචරියා
සම චරියා - විසම චරියා
සම්මාජීව - මිචිඡාජීව
අරිය - අනරිය
සප්පුරිස - අසප්පුරිස
කල්‍යාන - පාප
යනුනිතර භාවිත වන එවැනි පද කීපයකි. මේ අතුරෙන් කඅසල් අකුසල් යන යෙදුම අතිශය වැදගත් වෙයි.
මෙහි කුසල යන්නෙහි නි‍ෙරාග , නිවැරිදි, දක්ෂ යන අරුත් ඇත. ඒ අනුව අකුසල් යන්නේහි රොගී , වැරදි, අදක්ෂ , වරද සහගත කරවන, නිවැරිදි කරවන දක්ෂතා ප්‍රකට කරවන ක්‍රියා කුසල ලෙසත් නිරිවචනය කෙරෙයි . අර්ථ දැක්වෙයි.
රාග, ද්වේහ, මොහ, ආදි මානසික දුබලතා නිසා සිත රෝගී කරවයි. සිත පාලනය කර ගැනිමට අපහසු ෙවයි. එවැනි රෝගී තත්ත්වයන් උදා කරන දුබලතා අඩු විම නිසා සිත රෝගී වෙයි. වරදට පෙළඹීමේ නැමියාව පාලවය කර ගැනිම දක්ෂතාවයකි.
කුසල මූල හා අකුසල මූල යන පද ගැන ද මෙහි දැන ගැනිම අවශ්‍ය ය. ලෝභ, දෝස, මෝහ යන තුන අකුසල මූල වන අතර , අලෝභ, අදෝස, අමෝහ යන තුන් කුසල මූල් වශයෙන් හැදින්වෙයි. ඒ අනුව කුසල මූල පදනම් කොට ගෙන කෙරෙන ක්‍රියා කුසල් හැටියටත් අකුසල් මූල පදනම් කොට ගෙන සිදු කරන ක්‍රියා අකුසල් හැටියටත් විග්‍රහ කෙරෙයි . එමෙන් ම පාපී අකුසල ධර්ම සොලවන , කමිපා කැරෙන, දුරු කැරෙන ක්‍රියා කුසල නමින් ස ධර්මයෙහි හැදින් වෙනයි.
බුදු දහමේ සදහන් පරම නිෂ්ඨාව වන නිවන කරා යොමු කරවන ක්‍රියාඇගයීමෙහිලාද කුසල යන පදයව භාවිතා කළ අවස්ථා පෙලෙහි දක්වා ඇත. නිර්වාණය සාක්ෂාත් කිරිම සදහා උපකාරීවනචර්යාමය ලක්ෂණ හා මානසික ප්‍රත්‍යයන් විදහා නදැකිවිම සදහාද කුසල යන පදය භාවිත ෙකාට ඇති අවස්ථාද (අං නි v240 – 273) පෙලෙහි සදක්නට ලැබෙයි . නිවන් මගට පිළිපන් දශ අංගයකින් සමන්විත පුද්ගලයා කුසල සමිපන්න පුද්ගලයකු හැටියට හැදින්වෙන් අවස්ථාද දක්නට ලැබෙයි.
දසහි ඛො ථපති ධමිමෙහි සමන්නාගතො
පුරුස පුග්ගලං පඤ්ඤාපෙමි සම්පන්න කසලං
පරම කුසලං උත්තම පත්ති පත්තං සමණං අයොජඣං
යනුවෙන් ම.නි සමණ මණ්ඩිකා සුත්‍රයෙහි එන සදහනට අනුව අසෙඛ සම්මා දිටිඨියේ සිට අසෙඛ සමිමා විමුක්තිය තෙක් අංග දසයෙන් යුක්ත තැනැත්තා සමිපන්න කුසල නමින් හදුන්වා ඇත. මේ නම් රහතන් වහන්සේ ය.
ධර්මයෙහි ඇතැමි තැනක අකුසල් යන්න ආසව ( මනසේ නිදන්ගත අකුසල ප්‍රවනතා) සලස ද හදුන්වා ඇත. මජ්ඣිම නිකායේ ධම්මදායාද සුත්‍රයෙහි හා සල්ලේඛ සුත්‍රයෙහි අකුසල ධර්මයන්ගේ නමාවලියක් සදහන් වෙයි. ඒ අතර සල්ලේඛ සුත්‍රයෙහි එක් එක් අකුසල ධර්මටය ප්‍රතික්ෂේප කුසල ධර්මයද සදහන් වෙයි.
කුසලයෙහි යෙදිමෙන් නිරිවාණය නැමැති උත්තරීතර තත්ත්වයට පුදුගලයා අනුක්‍රමනවයන් පමුණුවන බව අවධාරණය කරන බුදුරජාණන් වහන්සේ බෝධිපාක්ෂික ධර්ම අතර එන සතර සතිපට්ඨානය, සතර සෘද්ධීපාද, පඤ්චඉන්ද්‍රීය , පංචබල, සප්ත බෝජ්ඣංග සහ ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගයද කුසල් වශයෙන් දේශනා කොට ඇත. රාගය, ද්වේශය, මෝහය අකුසල ලෙසත් විස්තර වන අතර , ඒවායෙහි අභාවය කුසල වශයෙන් විස්තර වෙයි. එමෙන් ම කුසල යන්න වැඩිය යුතු ධර්මයක් හැටියට ද දැක්වෙයි. වරක් කොසොල් රජතුමා විසින් නගන ලද ප්‍රශ්නයකට පිළිතුරු දුන් බුදු රජාණන් වහන්සේ අකුසල පක්ෂයෙහිලා සැලකෙන සියලු සත්ත්වයන් දුරු කළ කුසල පක්ෂයෙහිලා ගැනෙන සියලු සත්ත්වයන් අත් කර ගත් උතුමක් ලෙස දක්වා ඇත. (ම. නි. ii, 116)
නිවන් අවබෝධයට බාධා පමුණුවන පංච නීවරණයන් අකුසල් වශයෙන් හදුන්වා ඇත. විශේෂයෙන් ම නිවන් මගට පිලිපන් අයකු නිවන් මගෙහි සඵලතාව පිලිබදව ඇති කරන්නා වු අලස බව (ථීනමිද්ධ) නොසන්සුන් බව (උද්දච්ච කුක්කුච්ච) සැක සංකා සහිත බව(විචිකිච්චා) යන මානසිත අසිථායිතා විසින් මැඩ පවත්වනු ලබයි. ඒවා නීවරණ වන අතර ම , ඒවා අකුසල වෙයි.
දස කුසල් හා දස අකුසල්
බුදු දහමෙහි දස කුසල් හා දස අකුසල් වශයෙන් ඉගැන්වෙන් ප්‍රභේදයන් ගැන අපි දන්නේමු. මීළගට ඒ දස කුසල් හා දස අකුසල් කවරේද යන්න පිළිබදවත් ඒවා කුසල් හා අකුසල් වන්නේ කෙසේද යන්න ගැනත් විමසා බලමු.
කායික වාචසික හා මානසික ක්‍රියා මගින් අකුසල ධර්ම දහයක් ප්‍රකාශයට පත් වන බව බුදු දහම උගන්වයි.
(1)ජීවත් වන සෙසු සත්වයන්ට සිදු කරන කායික හානිය හාසමිබන්ධ විවිධ හිංසාකාරී චර්යා ස්වරූප ගත ප්‍රණඝාතය
(2)ස්වකීය ආශාවන් තෘප්ත කර ගැනිම සදහා අනෙකකු සන්තක උරුමයන් උල්ලංඝණය කිරිම හා බැදුනු අදත්තාදානය
(3)කෙනෙකුගේ ලිංගික ජීවිතය හා සමිබන්ධ ඉන්ද්‍රීය පින විමේහිලා ගැනෙන සාවද්‍ය හැසිරිමි හා බැදුණූ කාමමිත්‍යාචාරය හෙවත් පරදාර හෙවත් පර පුරුෂ සේවනය යන තුන කයින් කෙරෙන අකුසල් ය.
(4) බොරුකිම නමි වු මුසාවාදය
(5) කෝපය හා දුෂ්ට චේතනාව ඉස්මතු කෙරෙන අප්‍රසන්න වචනය හෙවත් පරුෂවචනය
(6) පුද්ගලයන් අතර මත භේද ඇති කිරමේ අදහසින් පිසුණාවාචා හෙවත් කේළාම් කිම
(7) අර්ථවත් හෝ ප්‍රායා්ජනවත් අරමුණක් නොසලකන නිෂ්පල කථා හෙවත් සම්පප්‍රලාප යන සතර වචනයෙන් කෙරෙන අකුසල් ය.
(8)දැඩි ලෝභය හෙවත් අභිද්‍යාව. (9) අන්‍යයා නැසෙත්වා වැනසෙත්වා යි ඇති කර ගන්නා දුෂ්ට චේතනාව හෙවත් ව්‍යාපාදය.
(10)කෙනෙකුගේ සදාචාර ජීවිතයට හානි කර සාවද්‍ය නොහොත් වරදවා ගත් විශ්වාශය හෙවත් මිථ්‍යාදෘෂ්ටිය යන තුන මනසින් සිදු වන අකුසල් ය.
බුදු සමයෙහි ඉගැන්වෙන් සදාචාර ශික්ෂාව (ශීලය) ප්‍රගුණ කිරිම මගින් බලාපොරාත්තු වන්නේ ඉහත දැක් වු පවිටු චර්යා රටාවන්ගෙන් දුරුවිමත් එස චර්යාවන් මෛත්‍රි සහගත ක්‍රියාවන් මගින් වෙනස් කරලීමත් ය. වෙනත් ලෙසකින් කිව හොත් බුදු සමයේ සදාචාර ජීවිතය ලෙස හදුන්වන්නේ ඉහත කී අකුසලයන්ගේ වැලකී සිටිමය.
දස අකුසලයන්ගේ න් වැලකි සිටිම කුසලයන් ප්‍රගුණ කිරිමක් වන්නේ කෙසේද යන්න මීළගට විමසා බලමු . පළමු කුසලය ප්‍රාණඝාතයෙන් වැළකි සිටිමය. ප්‍රාණඝ‍ාතයක් යනු ප්‍රාණීන් විනාශ කිරිමක් බව පැහැදිලි ය. තමා විසින් විනාශ කරනු ලැබිම, අනුන් ලවා විනාශ කරවීම, විනාශ කරන කෙ‍ෙනකුට අනුබල දිම යන තුනෙන් ම මෙම අකුසලය සිදු වෙයි. ඒ අනුව කුසලය වන්නේ ඉහත කී තුන් වැදෑරුමි ක්‍රමයෙන් ම සත්ත්ව ඝාතණයෙන් ප්‍රාණ වධයෙන් වැළකිම ය. කොතරම් වුවමනාව තිබුණත් හැකියාව හා අවස්ථාව තිබුණත් මේ ප්‍රාණියාත් මා වාගේම මරණයට අකමැතියි ජීවත් විමට කැමතියි, සැපයට කැමතියි ආදි වශයේන සිතා යම් සත්ත්වයකුගේ ජීවිත හානියෙන් වළකි නමි එය කුසලයකි. කුසල යන්නෙහි ඇති තෙුරුම අතර දක්ෂතාවය (කෞශල්‍යය) එකක් ලෙස අපි උගත්තෙමු. ඒ අනුව වරදින් මීදිම හා වරදට නොපෙළඹීමේ දක්ෂතාවයම කුසලය වශයෙන් ගැනේ . හුදෙක් සතුන් මැරිම ආදියෙන් වැළකිම පමණක් නොව සියලු සත්ත්වයන් වෙත් මෙත් සිත වැඩිමද බුදු දහමෙහි කුසලය යන්නේන් අර්ථවත් කෙරෙයි.
“නිහිත දණ්ඩො නිහිත සත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නෝ සබ්බපාණගූත හිතානුකම්පි විහරති”
යනුවෙන් දැක්වෙන පරිදි දඩු මුගුරු බැහැර ලා දයා සමිපන්න සකල සත්ත්වයා වෙත හීතානුකම්පී විම අවශ්‍යය. එමගින් ඉගැන්වෙන්නේ මෛත්‍රි සහගත වීම ය. ආචිර විද්‍යාත්මක පක්ෂයෙන් සලකන විට මිමරණය , වැලකීම පමණක් නොව කායික මානසික වශයෙන් ක්‍රියාත්මක විම ද අවධාරණය කරන බව පිලි ගත යුතු ය.
සොරකම් කිරිමට යම් ද්‍රව්‍යයක් තිබියදි එහි අව්‍ශ්‍යතාවක් ඊට සුදු පරිසරයක් තිබියදී සොරකමින් වැළකී සීටිම කුසලයකි. කාමමිථ්‍යාචාරය ගැන සිතුවත් ඊට අවස්ථා නැති කම නිසා ඉන් වැළකී සිටිම නොව , මිථ්‍යාචාරයේ ආදීනව සැළකිමෙන් ඇතිවන වෙන් වීම (විරමණය) කුසලය. මේ අන්දමට සෙසු අකුසල් පිළිබදය සලකන විට ඒ සදහා අවස්ථා , හැකියාවහා සුදුසු පරිසරය තිබියදී, එය කිරිමට ඔහු තුළ ඇති ඕනෑකම පරදවා , එම ක්‍රියාවන්ගේ ඇති අනාර්ථකාමී බව අවැඩදායි බව නුවණින් කල්පනා කොට , මෛත්‍රි සහගතව සිතා එම ක්‍රියාවන්ගෙන් වැළකිම කුසලය යයි.
කුසල් හා සම්මිදිටිඨිය
කුසල උපදවා ගැනිම සදහා සම්මා දටිඨිය වැදගත් ය. සම්මා දිටිඨි නමි මැනවින් දැකීමයි . (සම්මා දිටිඨිකො අවිපරිත දස්සනො) වීපරිත නොවී දැකිම සම්මා දිටිඨිය ලෙස දැක්වෙයි. දුකත්, දුක‍ට හේතුවත් , නිවනත් නිවන් මගත් පිළිබදව ඇති කර ගන්නා යථා තත්ත්ව අවබෝධය යන චතුරාර්ය සත්‍යය පිලිබදව නිවැරිදි දැකිම ද සමිමා දිටිඨියයි. ඒ හැරුනු විට තම මවට සැළකිමෙන් , පීයාට සැළකීනමන් හොද ප්‍රතිඵල ඇතැයි යමෙකුට පෙනේ නමි එය පිළි ගනි නමි එය ද සම්මා දිටිඨියයි. කම්මසකතා සම්මි දිට්ඨිය නමින් ද එය හැදින් වේ.
මෙවැනි සමිමා දිටිඨියක් නැතිව නිසි දසැකිමක් නොමැතිව කුසල් උපදවා ගැනිමට නොහැකි ය. නිදසුනක් ලෙස ගත හොත් පෝෂදියි ආහාරයක් යයි සිතා යමි් සතෙකු මරා ගෙන කෑම හොද යයි සිති ම මිථ්‍යා දෘෂ්ටියයි. එහෙත් හැම සතෙකුටම ජීවිතය ප්‍රියය කියා කලිපනා කොට සතා මැරීවමන් වැළකීමට හැකි වන්නේ සම්මා දිට්ඨිය නිසා ය.
මේ අනුව කුසල් සදහා සම්මි දිටිඨිය අවශ්‍ය බව පැහැදිලි ය. සමිමා දිටිඨිය ඇති කර ගැනිම සදහා මූලික වශයෙන් කරුණූ දෙකක් අවශ්‍ය වෙයි . ඉන් පළමු වැන්න නමි , පරතො ඝොසයයි. ධර්ම ශ්‍රවණය පොත පත කියවීම ආදියෙන් ද වරද හා නිවැරද තේරුම් ගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරෙ. දෙවැන්න නම් යොනිසො මනසිකාරයයි. නුවණින් කල්පනා කිරිම යනු එරහි සාමාන්‍ය තේරුමයි . ගැඔුරෙන් විමසා බලන විට හේතු යුක්ති ඇති ව නුවණ මෙහෙයවා කල්පනා කිරිමයි.
කුසල් හා පින්
පින් පව් හා කුසල් අකුසල් යනුවෙන් දැක්වෙන්නේ එකම අර්ථ දෙන යුගල පද දෙකකැයි ඇතැමෙක් වරදවා තේරුම් ගනිති. දස පින්කිරියවත් යනු ද දස කුසල් හැදින්විමට යෙදෙන තවත් නමක් යැයිද තේරුමි කිරිමට ඇතැමෙක් පෙළඹෙන්නේ මේ සංකල්ප දෙක නිවැරිදිව තේරුමි නොගැනිම නිසා ය. සැබවින්ම මේ යමි ප්‍රමාණයකට එකිනෙකට වෙනස් චර්යා ස්වරූප දෙකකි.
පාලි පුඤ්ඤ යන පදයට බුදු දහමෙහි අරුත් ගන්වා ඇති අයුරු විමසා බැලිමෙන් මෙයතේරුමි ගත හැකි ය. සද්ධර්ම කෞ මුදි නමි ධම්මපද විවරණයෙහි පුණ්‍ය යන්න තේරුමි කොට ඇත්තේ දාන ශිලාදි චිත්ත සනිතානය පිවිතුරු කරන බැවින් , පුණ්‍ය වන බවයි.ඒවා සැපතට හේතුවන නිසා පුඤ්ඤ යනු සැප හැදින්විමට යෙදෙන වෙනත් වචනයැකැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට ඇත.
“මා හික්ඛවේ පුඤ්ඤානං භායිත්ථ” - සුඛස්සේථං හික්ඛවේ අධිවචනං”
(ඉතිවුත්තක මා පුඤ්ඤභායී සුත්‍රය)
පූඤ්ඤං චෙ පුරිසො කයිරා - කයිරාථ තං පුනප්පනං
තමිහි ජන්ධ කයිරාථ - සුඛෝ පුඤ්ඤස්ස උචිචයෝ
(ධම්මපද)
ඉදින් යමෙක් පිනක් කළේ නමි ඒ නැවත නැවත කළ යුතු ය. එහි සිත ඇලවිය යුතු ය. ‘පින් රැස් කිරිම සැපයට හේතු ය’. යන ප්‍රකාශ තුළින් පුකට වන්නේ පූඤ්ඤ යන්න සැපයට හේතු වන්නක් බව ය.
සත්ත්වයාට පරළොව දී පිහිට වන දේ පින් වන බවත් , දුර ගමනක් ගොස් කලකට පසු පැමිණෙන ඤාතියෙකු පිළිගැනිමට පෙළ ගැසෙන්නාක් මෙන් පූණ්‍යාවන්තයා පිළිගැනිමට පරලොව දී පින් ඉදිරිපත් වන බවත් බුදු දහමෙහි සදහන් වෙයි. පින පුද්ගලයකුට සුගත්ගාමී විමට බලපාන අතර , පාපය ඔහුගේ සසර සැපතට හානි පමුණුවයි. පින් රැස් කළ අය සුගතිගාමී වන බවත් , පව් කළ අය නීරයගාමී වන බවත් ධර්මයෙහි විස්තර වෙයි. මහජන සුභ සිද්ධිය සදහා උද්‍යාන රෝපණය , වන රෝපණය, ලිං පොකුණු තැනීම ආදිය මගින් සැමදා පින් වැඩෙන බවත් එහි ප්‍රතිඵල වශයෙන් මතු දෙව්ලොව උපත ලබන බවත් සදහන් වෙයි. පින් කළ තැනැත්තේ මෙලොව හා පරලොව යන දෙක්හිම සතුටුවන අතර , සුගතියට පැමිණ බෙහෙවින් ප්‍රමෝදයට පත් වන බව ධම්ම පදයේ එන ගාථාවක සදහන් වෙයි.
“ඉධ නන්දති පෙච්ච නන්දති - කත පූඤ්ඤෝ උභයත්ථ නන්ධති
පූඤ්ඤං මෙ කතන්ති නන්දති - භීයො නන්දති සුග්ගතිංගතො”
පෙළ දහමෙහි සදහන් වන කුසමල හා අකුසල යන පදයන් පිරික්සා බැලීමෙන් පෙනී යන්නේ අර්ථයෙන් එම පද පුඤ්ඤ සහ පාප යන පදයන්ගෙන් වෙනස් වන බවයි. බුදු දහමේ නිර්දේශ කරන පරම අධ්‍යාත්මික නිෂ්ඨාව කරා ගෙන යාමට ඉවහල් වන ක්‍රියා ඇගයීමෙහිලා කුසල යන පදය විශේෂයෙන් භාවිත කොට ඇති බව පෙනෙයි. නිවනෙහි ඇතුළත් අධාත්ම ප්‍රමෝදය කරා පමුනුවන යහපත් ක්‍රියා ව්ශේෂ කොට දැක්විම සදහා කුසල යන්න පැහැදිලිවම භාවිත කොට ඇත. ශ්‍රේෂ්ඨතම කුසල තත්ත්වය නමි සියලු චිත්තෝපක්ලෙශයන් දුරු කිරිමෙන් ලබන චිත්ත විමුක්තිය හා පඤ්ඤා විමුක්තිය බව ධර්මයෙහි සදහන් වෙයි. පූඤ්ඤ යන පදයෙන් වැඩි වශයෙන් ම අදහස් කොට අත්තේ සංසාරිය ජීවිතයෙහි ඉන්ද්‍රීය බද්ධ සැපයට හේතු වන සත් ක්‍රියාවන් ය. එහෙත් නිර්වාණ අවබො‍ෙබාධය කළ උත්තමයා සියලු මාමයන් බිදලන ලද බැවින් ඔහු පූණ්‍ය අවස්ථාව ඉක්ම වුවෙක් වෙයි. කිසිදු පුණ්‍ය හෝ පාප ක්‍රියාවක ප්‍රතිවිපාක සදහා නිර්වාණයෙහි අවකාශ නැත. සත්‍යාවබෝධ කළ උත්තමයා පින් - පව් යන දෙකම ප්‍රහීන කළ අයෙකි. (පූඤ්ඤ පාප පහීනස්ස )ඔහු තව දුරටත් කුසල ධර්මයන්ගේ ප්‍රතිමූර්තියක් වෙයි.
පූඤ්ඤ හෙවත් පින් ප්‍රහීන කළ යුතු දෙයක් වන අතර කුසලය වැඩිය යුතු ගුණයක් වෙයි. බුදු රජාණන් වහන්සේ පිළිබදව සදහන් වන තන්හි වුවද උන්වහන්සේ දුරු කළ යුතු අකුසල පාප ධර්මයන් දුරැ කළ , වැඩිය යුතු නේකවිධ කුසල ධර්මයන්හි පරප්‍රාප්තියට පත් වු උත්තමයකු ලෙස දැක්වෙයි. සද‍ාචාරාත්මක වශයෙන් සාධු ධර්මයන් අත් කොට ගත් බැවින්ම උන් වහන්සේ පූජාර්භ වු සේක. උන් වහන්සේ වැඩිය යුතු දෑ වැඩු , දුරු කළ යුතු දෑ දුරු කළ උත්තමයානන් වහන්සේ ය.
අභිඤෙඤය්‍යං අභිඤ්ඤාතං
භවෙතබ්බං ච භාවිතං
පහාතබ්බං පහීණං මෙ
තසමා බූද්ධොස්මි බ්‍රාහ්මණ
(සුත්ත නිපාත සේල සුත්‍රය)
මේ අන්දමට විමසා බලන විට පෙනි යන්නේ බුදු දහමෙහි කුසලය හා පූඤ්ඤ යන පදයන් යොදා ඇත්තේ එකිනෙකට සුවිශේෂි අර්ථයන්ගෙන් බව පැහැදිලි ය. එහෙත් පද චෙකම යෙදී ඇත්තේ ඇගයීමි අර්ථයෙන් බව පැහැදිලි ය. කුසලයන්හි ප්‍රධාන ලක්ෂණය වන්නේ අයහපත් තත්ත්වයන්ගෙන් වැළකීමයි. විරමණයයි, සාධු ගුණ දියුණු කර ගැනිම යි. පුණ්‍ය ක්‍රියාවල කළ යුතු අංශයක් ඇත. පින් රැසි කිරිමක් වන අතර කුසලය රැස් කිරිමක් නොවේ. පින් සසර සැපතට හෙතු වන අතර කුසල් සසරින් එතෙර වීමට උපකාරි වෙයි. රහතන් වහන්සේ පින් හෝ පව් නොකරන සේක. එහෙත් උන් වහන්සේ කුසලයෙන් යුක්ත වන සේක. උන්වහන්සේ විසින් කරනු ලබන වත් පිළිවෙත් ආදිය ක්‍රියා මාත්‍රම වේ.
කුසලාකුසල විනිශ්චයේ ප්‍රමාණ (නිර්ණායක)
බුදු සමයේ (හොද නරක) කුසලාකුසල විනිශ්චය සදහා විවිධ පුමාණ භාවිත කොට ඇති බව පාළි සුත්‍ර ඇසුරෙන් පැහැදිලි වෙයි. ඒ අතර ප්‍රකට ව පෙනෙන එක් නිර්ණායකයක් නමි චේතනා විගායයි ලෝභ , ද්වේශ ,මෝහ අකුසල මූල ලෙස හදුන්වන අතර එවැනි චේතනා මුල්ව කෙරෙන ක්‍රියා අකුසල් ලෙස හදුන්වයි. කුසල කර්මයට මූලික වන්නේ මේවායෙ විරුද්ධ පැත්තයි . අලොභ, අදොෂ, අමෝහ යන තුන කුසල මූල වෙයි. මේවා නිශෙධ පද මගින් දක්වා ඇතත් , ඒවායින් ධ්වනිත ව්න්නේ පරිත්‍යාගය , මෛත්‍රිය හා ප්‍රඥාව වර්ධනය කිරිම පිළිබද උතුමි චරණයයි. එවැනි චේතනා මුල් ව සිදු කරෙන ක්‍රියා කුසල් හැටියට ඉගැන්වේ.
චේතනාවට මුල්තැන දි කුසලාකුසල විනිශ්චය කිරිමේදි අනතුරු ප්‍රශ්නයක් පැන නගි. එනමි ලෝභ, දෝෂ, මෝශ හා අලෝභ , අදොෂ, අමොහ යන මේවා සමග යෙදෙන චේතනාවන් කුසල් අකුසල් වන්නේ කෙසේ ද? බුදු සමයෙන් ඊට පිළිතුරක් සැපයේ. එනමි විපාකය දෙස බලා විනිශ්චය කිරිමයි. අලොභ ආදි හොද චේතනා මුල් ව කෙරෙන ක්‍රියාවන්ගෙන් හොද විපාක (සුඛුද්‍රයං සුඛ විපාකං) සැලසෙන් අතර ලොභ ආදි නරක චේතනාවන් මුල් ව සිදු කෙ‍ෙරන ක්‍රියාවන්ගෙන් නරක විපාකය ( දුඛුද්‍රයං දුඛ විපාකං ) ගෙන දීමට හේතු වන බව බුදු සමය පෙන් වා දෙයි. කිලිටි සිතින් යමක් කරයිද කියයිද ඒ හේතුවෙන් හට ගත් දුක් ඒ පුද්ගලයා ලුහුබැද යයි. ගැල අදින්නාවු ගොනුගේ පසු පස යන කරත්ත රෝදය මෙනි. ප්‍රසන්න වු සිතින් යමක් කරයි හෝ කියයි නමි ඒ හේතුවෙන් හට ගත සැපය ඒ පුද්ගලයා අනුව යයි. ශරීරය හැර වොයන සෙවැනැල්ල මෙනි.
විපාකය අනුව කුසල අකුසල විභාග කිරිමේ ක්‍රමය අනුව සචේතනික මිනිස් ක්‍රියාවන්ගේ සංකීරත්වය සලකා ප්‍රධාන ප්‍රභේද හතරකට බෙදා දක්වා ඇත.
i. කළු විපාක දෙන කළු කර්ම
ii. සුදු විපාක දෙන සුදු කර්ම
iii. කළු සුදු විපාක දෙන කළු සුදු කර්ම
iv. කළුත් නොවු සුදුත් නොවු විපාක දෙන නොකළු නොසුදු කර්මක්ෂය පිනිස පවතින කර්ම වශයෙනි.
මෙසේ (කණ්හ) කළු (සුක්ඛ) සුදු යන වර්ණ සංකේත කර කර ගනිමින් කර්ම විභාගය දක්වන බුදුරජාණන් වහන්සේ කළුයනුවෙන් අනිටු විපාක දෙන අකුසල කර්ම ද සුදු යනුවෙන් ඉෂ්ට විපාක දෙන කුසල කර්මද දක්වා ඇත. කුසල අකුසල දෙපසටම නොවැටෙන කර්ම නොසුදු නොකළු කර්ම ලෙස දක්වා ඇත.
විපාකය පදනමි කොට ගෙන කර්මය විභාග කොට දක්වන තවත් අවස්ථාවක් ධම්මපදයෙහි එන ගාථාවක මෙසේ දැක්වෙයි.
න කතං කමිමං කතං සාධු
යං කත්වා අනුතප්පති
යස්ස අස්සුමුඛො රොදං
විපාකං පටිසේවති
“යම් ක්‍රියාවක් කොට පසුතැවිලි වන්නට සිදු වෙයි නමි කදුළු පිරුණු මුහුනින් යුතුව හඩා වැළපෙමින් විපාක විදින්නට සිදු වෙයි වමි එබදු කර්ම නොකිරිම හොදය. ”
න ච කමිමං කතං සාධු
යං කත්වා අනුතප්පති
යස්ස පතීතො සුමනො
විපාකං පටිසේවති.......”
“යම් ක්‍රියාවක් කිරිමෙන් අනතුරුව පසු තැවිලි වන්නට සිදු නොවන ප්‍රීතීමත්ව සොමිනසින් යුතුව විපාක විදින්නට සිදු වන ක්‍රියාවන් කිරිම මැනවි.........’’
වෙනත් වචන වලින් දක්වතොත් මෙහි (ප්‍රියංකර) ඉෂ්ට විපාක ලබා දෙන්නේ කුසල කර්ම වන අතර , අනිෂ්ට විපාක ලබා දෙන්නේ අකුසල කර්ම වෙයි.
ප්‍රායෝගික පදනමක්
කුසලාකුසල විනිශ්චය කිරිම නිර්ණායක තුනක් පිළිබදව මජ්ඣිම නිකායේ අමිබලටිඨීක රාහුලෝවාද සුත්‍රයේ දක්නට ලැබෙයි . එහි එන පරිදි කුඩා රාහුල තෙරණුවන් අමතන බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙසේ වදාරන සේක.
“රාහුලය, ඔබ කුමක් සිතන්නෙහි ද? ”
“කැඩපතෙහි ඇති ප්‍රයෝජනය කුමක් ද?”
“ප්‍රත්‍යවේක්ඛණයට යි ස්වාමීනි .......... ”
“ඒ අයුරින් ම ඔබ සෑම ක්‍රියාවක් කරන විටම සෑම සිතිවිල්ලක් සිතන විටම ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය කළ යුතු ය. ඔබට යමක් කරන්නට වුවමනා විට එය තමන්ගේ හෝ අනුන්ගේ හෝ උභය පක්ෂයේම විපතට හේතුවේද? දුක ඇති බවට පෙරළන සාවද්‍ය ක්‍රියාවන් හෝ අකුසලය වීද යනුවෙන් ප්‍රත්‍යවේක්ෂණය කළ යුතු ය. ප්‍රත්‍යවේක්ෂණයෙන් එය දුක් පිනිස පවති යයි වැටහේ නමි ඒකාන්තයෙන්ම ඔබ එය නොකල යුතු ය. එහහෙත් ප්‍රත්‍යවේක්ෂණයෙන් එය දුක් පිනිස නොව සුව පිනිස පවතී යැයි හැගේ නමි ඩබ එය කළාට වරදක් නැත...... ”
මෙහි දැක්වෙන නිර්ණායක තුන නමි තමා, අන්‍යයා හා උභය පක්ෂය යන තුන් වැදෑරුම් අංශ කෙරෙහි ප්‍රතිළුලය බලපාන අන්දම සලකා බලීම යි.ඒ සමගම එම දේශනාව ඇසුරෙන් අපට නිගමන රැසකට බැස ගත හැකි ය.
(i) කුසල් අකුසල් තීරණය කිරිමේදි ප්‍රත්‍යවේක්ෂණය ෙහවත් ඒ මෙහෙත තුලදී ම නැවත නැවත සිතා බැලීම වැදගත් ය.
(ii) කුසල් අකුසල් තීරණය කර යත්තේ ප්‍රතිඵලයට සාපේක්ෂවය. සුව පිනිස වේ නමි එය කුසලයකි. (හොද හැසීරිමකි) දුක් පිනිස වේ නමි එය අකුසලයකි. (නරක හැසීරිමකි.
(iii) ප්‍රතිඵලය තීරණය කිරිමේදී එය ජන හිතකාමී පරාර්ථ චේතනාවෙන් මෙහෙයවන බව , මින් බැස ගත හැකි තවත් නිගමනයකි. තමාට පමණක් සැප පිණිස හෙවත් යහපත පිණිස විමෙන් පමණක් යමි ක්‍රියාවක් - යහපත් ක්‍රියාවක් හේවත් කුසලයක් නොවේ. කුසලයක් විමට නමි තමා අනුන් යන දෙපක්ෂයේම හිත සුව පිණිස පැවතිය යුතු ය.
(iv) අහිංසාව කුසලායහි ප්‍රමුඛ ලක්ෂණය වන අතර , හිංසාව අකුසලයේ ප්‍රමුඛ ලක්ෂණයකි.
බුදු රජාණන් වහන්සේ විසින් ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය මුල් කොට ගෙන කුසලාකුසල තීරණය කිරිම සදහා ඉදිරිපත් කොට ඇති මිනුමි කුමය මනෝවිද්‍යාත්මකය. ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණය මනෝ විද්‍යාවේ එන අන්තරාවලෝකනය නැමැති සංකල්පය හා සමිබන්ධය. අන්තරාවලෝකනය නමි අභ්‍යන්තරයට එබී බැලීමයි. හෘද සාක්ෂියකට එකගව හොද නරක තීරණය කිරිමේ කුමයක් ලෙසද මෙය හැදින් විය හැකි ය.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කාලාමරුවන්ට කළ ඉගැන්විමි ද කුසලා කුසල විනිශ්චය පිළිබද බෞද්ධ ආකල්පය පුකට කෙරෙන තවත් අවස්ථාවකි. කුසලය නිර්වචනය කිරිමේදි තථාගතයන් වහන්සේ හා අන්‍ය ශාස්තෘවරුන් හා ආගමි කරතෘ වරුන්ගෙන් වෙන්ස් වන අයුරුද එයින් පැහැදිලි වෙයි.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කේසපුත්තනීය කාලාමවරුන් වෙත් වැඩම කර අවස්ථාවේ ඔවුනට පැන නගි ඇති ගැටළුවක් උන්වහන්සේට ඉදිරිපත් කළ හ. එනමි තම ගමට පැමිණෙන විවිධ මහණ බමුණන්ගෙන් හොද නරක විනිශ්චය පිළිබදව එකිනෙකට වෙනස් විසංවාදි උපදෙස් ලැබෙන බැවින් කවරක් හරිද කවරක් නිවැරිදි යැයි විනිශ්චය කර ගැනිම දුෂ්කර වී ඇති බවයි. ඔවුන්ගේ සැකය සාධාරණ බව පැවසු බුදුරජාණන් වහන්සේ හොද - නරක විනිශ්චය පිළි බදව පරත්‍රන්ත්‍ර වු මිණුමි දඩු හයක් ම ප්‍රතික්ෂේප කොට ස්වතන්ත්‍ර වු ස්වාදීන වු මින්‍රමි දණ්ඩක් ඉදිරිපත් කළ හ. කාලාමවරුන් උන්වහන්සේ කළ අනුශාශනාව අනුව කුසලාකුසලා භාවය නිරවද්‍යා තාවය තීරණය කළ යුත්තේ තමන් මය.
“ඔබට ම මේ කුසල් ය, මෙය අකුසල් ය, මෙය නිවැරිදිය, මෙය පිළි ගත් විට සුශ සිද්ධිය හා සැපත පිණිස පවතී කියා වැටහේ නමි ඔබ එය පිළි ගන්න. ” යනුවෙන් වදාළ හ.
තව දුරටත් කරුණු පැහැදිලි කරන බුදුරජාණන් වහන්සේ කාහටත් පොදුවේ පිළිගත හැකි කරුණු මත හොද නරක , කුසල් - අකුසල් විනිශ්චය කරගත යුතු අන්දම පැහැදිලි කළහ.
“කාලාමයෙනි, ඔබ කුමක් සිතන්නෙහිද ? පුරුෂයකුගේ අධ්‍යාත්මය තුළ ලෝභය උපදින්නේ නමි එය ඔහුට හිත පිනිස උපදි ද අහිත පිනි උපදි ද ?
“කාලාමයෙනි, ලෝභී වු පුද්ගලයා ලෝභයෙන් යටපත් වු ලෝභයෙන් සෑම අතින් ම වෙළුනු සිත් ඇති ව ප්‍රාණඝාතයේ යෙදෙයි . සොරකමි කරයි. පරදාර සේවනයෙහි යෙදෙයි. බොරු කියයි. අනුන් ලවා එම ක්‍රියා කිරිමට අනුබල දෙයි. එය දිගු කල් දුක් පිනිස, අහිත පිනිස හේතු වෙයි.
බුදුරජාණන් වහන්සේ කාලාම වරුන්ට කළ මෙම ඉගැන්විම අනුව දහාද නරක කුසලාකුසල වින්ශ්චය කළ යුත්තේ පුද්ගලයාගේ හෘද සාක්ෂිය‍‍ට එකගවය. , එමෙන් ම එම ක්‍රියාවන්ට මුල් වන මානසික ගති ලක්ෂණ සැළකිල්ලට ගැනිමෙන් ය. අකුසල ක්‍රියාවන්ට මුල් වන මානසික ගති ලක්ෂණය වන්නේ ලෝභය, ද්වේශය හා මෝහයයි. මෙම ධර්ම අකුසල් ය. , සාවද්‍ය , නු බුදුරජාණන් වහන්සේ වැණැත්තන් විසින් ගර්භිතය, ප්‍රාණඝාත ආදි අයහපත් අකුසල ධර්ම සිදු වන්නේ මෙම මානසික ලක්ෂණ මුල් විමෙනි. අලො‍භය, අදොසය, අමෝහය කුසල මූලයන් ය. මෙම මානසික ලක්ෂණ පුද්ගලයා තුළ පහළ විම සිත පිනිස පවතී. ඒවා මුල් විමෙන් සිදු වන ක්‍රියාවන් නිරවද්‍යය, එමෙන් ම ඒ නිරවද්‍ය වු කුසල ධර්මයන් පුද්ගලයාට දඅගු ලකක් හිත පිනිස , සැප පාණිස පවතී. ඒ අනුව එවන් හාත පිනිස , සැප පිණිස පවත්වන ක්‍රියාවන් කුසල් සලසත් , දුක් පිණිස, අහිත පිණිස අනර්ථ පිණිස පවතින ක්‍රියාවන් අකුසල් ලෙසත් බුදු දහම අවධාරණය කරයි.
කුසල් අකුසල් විනිශ්චය පිළිබද බෞද්ධ ක්‍රමය ප්‍රකට කෙරෙන තවත් අවස්ථාවක් නමි මජ්ඣිම නිකායේ බාහිතික සුත්‍රය යි. එහි දැක්වෙන් පරිදි ප්‍රශංසා කටයුතු හා ගර්හා කටයුතු ක්‍රියා වෙන් කොට හදුනා ගැනිමේදි භාවිත කළ යුතු මිනුමි දණ්ඩ කවරේදැයි කොසොල් රජතුමා අනද තෙරණුවන්ගෙන් විමසා ඇත. ඊට පිළිතුරු සපයන අනද තෙරණුවෝ අකුසල චර්යා නමි වධයට හෝ හානියට සමිබන්ධ ගති පැවතුමි (සාවජ්ජ) බව පැහැදිලි කළ හ. එමෙන් ම යමි ක්‍රියාවක් තමන්ටත් අන්‍යයාටත් හානිකර ප්‍රතිඵල ගෙන දේ නමි එය අකුසල් බව පැහැදිලි කළහ. එසේ නොවන ක්‍රියා කුසල් බව එයින් ප්‍රකට වේ.
පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනක්
කුසලාකුශල විනිශ්චය දසහා අවශ්‍ය වන තවත් පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනක් පිළිබදව අංගුත්තර නිකායේ තික නිපාතයේ එන සුත්‍රයකින් දැක ගත හැකි ය.එනමි,
1. අත්තාධිපත්‍යය ක්‍රමය
2. ලෝකාධිපත්‍යය ක්‍රමය
3. ධම්මාධිපතෙය්‍ය ක්‍රමය
යනුයි.
අත්තාධිපත්‍යය ක්‍රමය ක්‍රමය නමි, ප්‍රත්‍යාවේක්ෂණයෙන් හා නුවණින් සිතා තුලනය කිරිමෙන් කුසල් අකුසල් තීරණය කිරිමයි .
පෞද්ගලිකව තොරා බේරා ගැනීමක් නොමැතිව හොද- නරක නිශ්චය කිරිමේ වැදගත්කම මීට පෙර දැක් වු කාලාම සුත්‍රයෙන් ද පැහැදිලි විය.
දෙවැන්න වු ලෝකාධිපත්‍යය නමි, ලෝවැස්සන්ගේ මතය හෙවත් මහජන මතය පිළිගෙන තීරණය කිරිමයි. සම්මත භාවිත රීතීය පිළි ගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරේ. සදාචාර ධර්මයක් ලෙස පැහැදිලි කිරිමේ දි මේ ක්‍රමය සැළකිල්ලට ගෙන ඇත. වස් විසිමේ ක්‍රමය නිර්දේශ කිරිමේදි මේ ලෝකාධිපත්‍යය ක්‍රමය අනුගමනය කළ බව පෙනෙයි. තුන් වැන්න වු ධම්මාධිපත්‍යය නමි වු ධර්මයට අනුව තීරණය කර ගැනිමයි. මෙය සමාජ ධර්මතාවයට අනුකූලය. තථාගතයන් වහන්සේ විසින් ද මැනැවැයි පසසන ලද්දේ ය, ආදි වශයෙන් සිතා බලා පිළිගැනිම මෙයින් අදහස් කෙරේ. (හොද -නරක) කුසලාකුශල විනිශ්චය කිරිමේ ගැටළුවකට මුහුණපෑ විට මේ පරීක්ෂණ ක්‍රම තුන මගින් ම ගැටළුව අත්හදා බැලිය හැකි ය. පරීක්ෂණ ක්‍රම තුනෙන් ම එකම පිළිතුර ලැබේ නමි තීරණය ඉතාම නිවැරිදි ය.
තමා උපමාවට ගෙන හොද - නරක , කළයුතු - නොකළයුතු දේ තීරණය කිරිමේ ක්‍රමයක් ගැන වේළුදවාර සුත්‍රයේ සදහන් වෙයි. අත්තුපනායික ධර්ම පරියාය ක්‍රමය ලෙස ද එය හැදින් වෙයි.
“මම බොහෝ කල් ජීවත් වෙනු කැමැත්තෙමී. සුව පහසු විදින කැමැත්තෙමී.බොහෝ කල් නොමැරී සැප විදිමින් ජීවත් විමට කැමැතිය. එමෙන් ම දුක් පිළිකුල් කරන අනෙකුකුගේ ජීවිතය මවි විසින් තොර කෙරේ නමි එය ඔහුට අප්‍රිය අමනාප වන්නේය. යම් ධර්ම ස්වභාවයක් මට ද අන්‍යයන්ටද අප්‍රිය අමනාප වේ නමි කෙසේ මම අනිකකු එබදු දෙයක යොදවන්නෙමී දැයි නුවණින් සලකා තෙමේ ද පණිවායෙන් (ප්‍රාණඝාතයෙන් ) වැලකෙයි. අන්‍යයන් ද පණිවායෙන් වැළකීමේ යොදවයි. පණිවායෙන් වෙන් විමේ ගුණ වර්ණනා කරයි. ”
මෙසේ කල්පනා කොට යම් කෙනෙකු එම හැසිරිම් සකස් කොට ගන්නේ නමි එය තමා උපමා කොට ගෙන හොද නරක විනිශ්චය කිරිමයි. අන්‍යයන් කෙරෙහි හොද හැසිරීමි ඇති කර ගැනිමේ ක්‍රමයක් ලෙස මෙය හැදින් විය හැකි ය.
“මහණෙනි, මෙසේ තමා ගැන අනුමාණ කළ යුතු ය. යම් පුද්ගලයෙක් පවිටු වුයේ නමි පාපි සිතුවිලිවලට වසග වුයේ නමි එම පුද්ගලයා මට අප්‍රිය ය.මම ද පාපීවුයේ නමි පාපී සිතුවිලි වලට වසග වුයේ නමි අනෙක් පුද්ගලයින් ට මාද අප්‍රිය වේ. අමනාප වේ.”
මෙසේ අනෙක් පුද්ගලයින්ගේ ක්‍රියා තමන්ට ප්‍රියා මනාප නොවන බව කල්පනකා කොට එබදු ක්‍රියා කළ හොත් තමන් ද අනුන්ට අප්‍රිය වන්නේ යයි සිත (අකුසලයන්ගේ) නරක හැසිරිමිවලින් වැළකීම අන් පුද්ගලයන්ගේ ආකල්ප තුළින් තමන් ගැන අනුමාන කිරිමේ ක්‍රමය ලෙස හැදින් විය හැකි ය.
පොදුවේ සලකන විට බෞද්ධ ආචාර විද්‍යාවේහි කුසලාකුසල හෙවත් හොද නරක විනිශ්චය කිරිමේ ප්‍රාමාණීක මූල ධර්මය හැටියට පෙනී යන්නේ සැප හා දුක මූල් කොට ගැනීම යි. සුඛයපිණිස, හිතපිණිස, පවත්නා කුසල් ලෙසත් , දුක් පිණිස අහිත පිණිස පවත්නා ක්‍රියා අකුසල් ලෙසත් සැළකෙයි. විශේෂයෙන් ම දුකඛ නිරොධයෙන් උදා කර ගත යුතු පරම සැපය වන නිවන අරමුණු කොට ගෙනම කුසලාකුශල විනිශ්චය කරයි. නිර්වාණය වෙත් යොමු කරවන ක්‍රියාවන් කුසල් ය.නිවන් මග අවුරන ක්‍රියාවන් අකුසල් ය. නිවනට තුඩුසදන ක්‍රියා නමි අලෝභය, අද්වේශය, අමෝහය මුල් වී සිදු වන ක්‍රියාවන් ය. ඒවා කුසල් ය. නිවන් මගට පටහැනිව පවත්නා ලෝභ, ද්වේශය, මෝහය අකුසල් ය. මේ අනුව බුදු දහමේ ඉගැන්වෙන පරම සැපය වන පරම නිෂ්ඨාව වන නිර්වාණය අරමූණු නකාට ගෙන කුසලාකුශල විනිශ්චය කරන බව ද අවසන් වශයෙන් සදහන් කළ හැකි ය.